فرزاد رمضانی بونش
اهداف و رویکرد پاکستان از عملیات خیبر ۴
فرزاد رمضانی بونش
کارشناس مسائل منطقه
شمسه
در ماه‌های گذشته ارتش پاکستان آغاز عملیات با نام ردالفساد را در سرتاسر کشور اعلام نمود. هدف این عملیات پایان دادن به تروریسم در کشور بدون هیچ تمایز و تفاوتی است. نیروی زمینی، نیروی هوائی و نیروی دریائی، پلیس سازمانهای اطلاعاتی و اطلاعاتی در این عملیات شرکت کردند و 50 تن از علما و مفتیان پاکستان نیز ضمن صدور فتوایی از آن پشتیبانی کردند. اخیراً نیز عملیات خیبر 4 آغاز شده است. نوشتار زیر به اهداف و رویکرد پاکستان به این عملیات توجه کرده است.
جلوگیری از افزایش حضور داعش در پاکستان:
تا چندی پیش حقیقت حضور داعش در پاکستان کتمان می‌شد، اما در حال حاضر مشخص شده که این گروه دهشت افکن در شهرهای بزرگ مانند لاهور مستقر شده است. بیشتر اعضای داعش را اعضای قبلی تحریک طالبان پاکستان، لشکر جهنگوی، جماعت‌الحرار، احرارالهند، جنگجویان ازبک و جنگجویان چچنی تشکیل می‌دهند. گروه داعش ادعا می‌کند پشتیبانی بیش از 12 هزار نفر را در شمال غرب این کشور جذب کرده است. در این بین از نگاه برخی شبکه داعش در پاکستان همچنان با سرعت به رشد خود ادامه می‌دهد و خطر بروز خطر بروز داعش در بین گروههای تندرو قومی و مذهبی پاکستان نیز وجود دارد. در این شرایط هر چند در گذشته مقامات دولتی و امنیتی پاکستان گاه مواضع متناقضی را در رابطه با داعش اتخاذ می‌کردند. اما سال گذشته وزارت کشور پاکستان برای نخستین بار نام داعش را به عنوان یک گروه تروریست به فهرست گروههای دهشت افکن اضافه کرد و اعلام کرد: بیش از 35 گروه دهشت افکن فعال در پاکستان از جمله لشکر جهنگوی ارتباط نزدیکی با داعش دارند. همچنین «جماعت الاحرار» یا گروهی جدا شده از تحریک طالبان پاکستان و «لشکر جهنگوی العالمی» نیز ارتباط نزدیکی با داعش دارند. در این میان پاکستان اکنون با توجه به عملیات‌های رد الفساد و خیبر چهار اهدافی چون جلوگیری از افزایش حضور داعش در پاکستان را پیگیری می‌کند. این امر در شرایطی است که با توجه به شرکت داعش در سوریه و عراق خطر بازگشت بیشتر نیروهای داعش به پاکستان وجود دارد.
کاهش فشار کابل بر پاکستان:
بسیاری در افغانستان معتقدد است که اسناد و مدارک نشان می‌دهد، اسلام‌آباد برای افراد وابسته به گروه داعش آموزش را فراهم کرده است. از این دید بیشتر افراد وابسته به داعش در افغانستان، پاکستانی هستند و اسلام آباد فرصت‌هایی برای افراد وابسته به داعش فراهم می‌کند. در همین راستا نیز برخی چون رئیس سابق ستاد ارتش افغانستان نیز موضوع داعش در کشورش را پروژه سازمان اطلاعات ارتش پاکستان دانسته و برخی نیز معتقدند که گروه داعش در افغانستان وجود ندارد و تنها گروهک‌هایی با دستور پاکستان در این کشور عملیات‌هایی انجام می‌دهند. به علاوه شورای امنیت ملی افغانستان می گویند که پاکستان از گروه داعش در افغانستان پشتیبانی مالی می‌کند. در این بین ارتش و دولت با تمرکز بر عملیات خیبر 4 کاهش فشار کابل بر پاکستان را مد نظر دارند و تلاش می‌کنند تا با افزایش فشارهایی چون عملیات خیبر 4 از قدرت نمایی آن‌ها و افزایش فشار کابل بر پاکستان جلوگیری کند.
بهره گیری از خطر تندروها و داعش برای تثبیت مرز دیورند:
اسلام آباد تلاش می‌کند تا با طرح ادعای عبور تروریستها از مرز افغانستان به رویکرد نوینی نیز توجه کند. در این راستا به زودی کار ساخت حصار در امتداد مرز افغانستان را شروع می‌کند. نخستین مرحله حصارسازی به مناطق قبایلی باجور، مهمند و خیبر متمرکز است و 43 پاسگاه امنیتی ایجاد کرده و در نظر دارد تا 63 پاسگاه مرزی دیگر را در مناطق خیبرپختونخوا احداث و 300 مسیر غیرقانونی برای گذشتن از مرز دو کشور را با حدود 300 پاسگاه امنیتی در امتداد خط مورد مناقشه «دیورند» با افغانستان را در کنار حصارکشی سیم خاردار و حفر موانع، و دویست هزار نیرو در یکهزار پاسگاه امنیتی سازمان دهد. در این راستا پاکستان در کنار حصارکشی سیم خاردار و حفر موانع، دویست هزار نیرو را در یکهزار پاسگاه امنیتی را در خط دیورند جابجا کرده است. در واقع پاکستان با بهره گیری از خطر تندروها و داعش تلاش می‌کند برای تثبیت مرز دیورند بین دو کشور که با اعتراض کابل روبرو است گام‌هایی عملی بردارد.
اقناع افکار عمومی داخلی و شیعیان:
عملیات رد الفساد در سراسر کشور با هدف حذف تهدید باقی مانده تروریسم، تثبیت دستاوردهای عملیات‌های دیگر ارتش و تضمین امنیت مرزهای پاکستان در ماه‌های گذشته با مشارکت نیروهای هوایی پاکستان، نیروی دریایی پاکستان، نیروهای مسلح شهری و دیگر سازمانهای امنیتی و انتظامی مد نظر قرار گرفت. اکنون نیز در کنار توجه به نتایج عملیات رحمت در (2009)، عملیات در وزیرستان جنوبی (2009، عملیات ضرب غضب در وزیرستان شمالی در امتداد مرز پاکستان و افغانستان (2014) و عملیات‌های رد الفساد در سراسر کشور می‌کوشد با تکیه بر این نکته که شواهد گسترش داعش وجود دارد (در حالی که خلافت موصل در حال فروپاشی است و خطر بازگشت تندروها به خانه وجود دارد) عملیات «خیبر 4» علیه داعش در مناطق قبایلی این کشور نزدیک مرز افغانستان می‌تواند مناطق شمال غربی کشور به ویژه ناحیه «شوال» و دره «راجگال» از توابع منطقه مبارزه با داعش و کنترل مناطق مرزی با افغانستان را مد نظر قرار دهد.
در بعد دیگری با توجه به انفجارهای روزجهانی قدس در منطقه شیعه‌نشین پاراچنار در ایالت خیبر پختونخوا پاکستان و فشار احزاب و جریان‌های شیعه در این حوزه مقامات پاکستانی معتقدند که استفاده داعش از افغانستان برای حمله به پاراچنار رخ داده است. در همین راستا و پس از سفر رئیس ستاد ارتش این کشور به «پاراچنار» پاکستان قراراست در کنار پاکسازی در منطقه خیبر نخستین مرحله حصارسازی مرزی انجام و برج‌ها جدید مرزی در جهت تأمین امنیت در خط دیورند به طول ۲۴۰۰ کیلومتر را انجام دهند. در این رویکرد استدلال پاکستان این است که با ساخت دیوار بر روی خط دیورند، جلو عبور و مرور تروریستها از مناطق مرزی گرفته می‌شود.
کاهش فشار بین المللی بر اسلام آباد:
یکی از مهمترین اتهامات بر ضد دولت پاکستان در سطح منطقه‌ای و بین المللی اتهام همکاری و پشتیبانی از گروههای دهشت افکن و فرقه گرا و تقسیم بندی این گروهها از سوی دولت پاکستان به گروههای خوب و بد بوده است. این امر چهره این کشور را خاکستری و آن را در برخورد با گروههای دهشت افکن زیر سؤال برده است. در واقع مقابله با گروههای دهشت افکن در جهت کاستن از فشارهای خارجی موجب شده تا ارتش پاکستان دو عملیات مهم «ضرب عضب» و «رد الفساد» را ضد این گروه انجام داد و موفقیت آن‌ها را افتخار بزرگ در مقابله با تندروی را بداند. علاوه بر این امریکا در یک دهه گذشته با رویکرد هویج و چماق (واگذاری کمکهای نظامی و مالی به ارتش و دولت پاکستان، تهدید به هجوم مستقیم نظامی، خطر حمله ارتش امریکا یا ناتو به مناطق تندرو پرور پاکستان و نقض حاکمیت ملی پاکستان و..) کوشیده است پاکستان را ناگزیر به کنترل و تثبیت اوضاع در مناطق ناامن خود در جهت منافع خود در افغانستان کند. به علاوه پاکستان در 16 سال گذشته بیشتر از 33 میلیارد دلار از واشنگتن به بهانه مبارزه با هراس افگنی در کار مبارزه با دهشت افگنی دریافت کرده است اما اکنون میزان این کمک‌ها حتی به کمتر از یک میلیارد کاهش یافته است. در این بین برخی همچنان در امریکا معتقدند گروههای ویرانگر همچون شبکه حقانی، تحریک طالبان، لشکر طیبه از سوی پاکستان پشتیبانی مالی و اطلاعاتی شده و گزارش سالانهٔ وزارت خارجه ایالات متحده امریکا از پاکستان همچون کشوری یادشده است که به گروههای هراس افگن پناه گاه‌ها فراهم کرده و حملاتشان را در افغانستان سازماندهی می‌کنند. در این راستا به نظر می‌رسد پاکستان تلاش نماید با انجام عملیات نظامی خیبر چهار و رد الفساد کسب کمکهای نظامی و مالی و مشوقهای اقتصادی واشنگتن را به دست آورده و در مقابل از میزان فشار و درخواستهای امریکا بکاهد.
چشم انداز
در سال 2014 نیروهای پاکستانی عملیاتی را بنام ضرب عضب در وزیرستان شمالی راه اندازی کردند که تلفات سنگینی بر طالبان وارد کرد و گروهی از آنان به افغانستان آمدند و پناه گرفتند و دست به عملیات زدند. در این میان اگر به چشم انداز رویکرد پاکستان در عملیات‌های رد الفساد و خیبر چهار بنگریم باید گفت از یک سو مناطق قبایلی پاکستان همواره نقش مهمی مهمی برای جریان افراط، گروهها و احزاب مخالف امریکا، ناتو و دولت افغانستان داشته و از نظر جغرافیای منطقه‌ای، دارای دره‌هایی ژرف و کوه‌هایی بلند و به عبارتی بهشت گروههای تندر و بنیاد گرا و جایگاه امنی برای جریان‌ها و گروههای مخالف با امریکا، ناتو و دولتهای پاکستان و افغانستان بوده است. جدا از این حضور سازمان القاعده و زیر مجموعه‌های همکار با القاعده طالبان پاکستان، گروه طالبان افغانستان، شبکه حقانی، گروه حزب التحریر ازبکستان، جبهه آزادی بخش چچن، بنیادگرایان ایغوری چین، جماعت اسلامی اندونزی و مالزی و تندروهای بنگلادش نیز در این منطقه و گذشته خودمختاری این بخش از پاکستان عملاً موجب شده است توان حضور و نفوذ ارتش و عمیات های آن با موفقیت همراه نشود. در این میان پیشینه هجوم‌های گذشته ارتش به مناطقی چون سوات و گریز تندروها از منطقه و حضور در سایر بخش‌های پاکستان از جمله کراچی می‌تواند نتیجه مورد نظر پاکستان را نداشته باشد.
در بعد دیگری حضور بنیادگرایان و طالبان در سراسر کشور، همسو بودن اهداف تاکتیکی و راهبردی بخشی از این گروهها همچون طالبان جنبش‌های کشمیری و... با اهداف دولت یا ارتش پاکستان و پشتیبانی ارتش پاکستان و آی‌اس‌آی (بخش امنیتی ارتش پاکستان) از برخی از آن‌ها (تقسیم به بد و خوب) خود مانعی مهم در ریشه‌کنی دهشت افکنی از این مناطق است. این در شرایطی است که پاکستان از گذشته دستخوش گروههای دهشت افکن برای یارگیری و جذب و پرورش نیرو بوده و جدا از حضور سازمانهای دهشت افکن پاکستان،، نزدیکی ارضی به افغانستان و شرایط ضعیف اقتصادی، مکانی جذاب برای رشد گروهک‌های تندرو بوده با توجه به شرایط یادشده و شمار زیاد گروههای دهشت افکن فعال در پاکستان، ریشه‌کنی داعش در این کشور را بسیار دشوار کرده است.