نکته‌هایی در مورد نسبت داعش با پاکستان
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر و تحلیلگر مسائل منطقه‌ای
شمسه
شرایط داعش در پاکستان
دولت اسلامی عراق و شام یا ولایة خراسان، شاخه‌ای از گروه اسلام گرای نظامی دولت اسلامی عراق و شام، فعال در افغانستان و پاکستان است. در واقع در سپتامبر سال 2014، داعش یا دولت اسلامی عراق و شام نمایندگانی به پاکستان فرستاد و در اکتبر سال 2014، فرماندهانی از تحریک طالبان پاکستان در پاکستان چون حافظ خان سعید از خرم و خیبر مناطق قبیله‌ای و پیشاور و منطقه هنگو، به ابوبکر بغدادی اعلام وفاداری کردند. دراین‌بین با از یک سو در سالهای گذشته یکی از اهداف و راهبردهای حیاتی داعش بقا و گسترش در منطقه بوده است و از سوی دیگر بـه دلیل فراهم بودن بسترهای طبیعی برای رشد با استفاده از تبلیغات و فناوریهای ارتباطی نوین، داعش تلاش کرده حضور خود را در پاکستان تقویت کند. در این میان تخمین‌های دقیقی از قدرت عددی داعش در پاکستان وجود ندارد و به2000-3000 نیروی مستقر در پاکستان اشاره می‌کنند.
در این حال هر چند حتی اکنون نیز حضور داعش در پاکستان کتمان می‌شود، اما نشانه‌های از این گروه در شهرهای بزرگ مانند لاهور، وجود داشته و حضور برخی از اقشار تحصیل‌کرده و دانشجو، اعضای قبلی تحریک طالبان پاکستان، لشکر جهنگوی، جماعت‌الحرار، احرارالهند، جنگجویان ازبک و جنگجویان چچنی، جنگجویان آسیای مرکزی همگی نشانه‌هایی از نیروهای داعش در پاکستان هستند. همزمان در پاکستان با وجود تاکید دولت مبنی بر عدم حضور داعش در این کشور خود داعش ادعا می‌کند پشتیبانی بیش از 12 هزار نفر را در شمال غرب این کشور را جذب کرده است. با این حال با توجه در ماه‌های گذشته هم درگیری درون جناحی بین فرماندهان ازبکستانی و پاکستانی این گروه دهشت افکن برای تصاحب مقام فرماندهی در بین شخصیت هایی چون «شیخ اسلم فاروقی» فرمانده سابق طالبان پاکستانی و مخالفت جناح ازبکستانی و برخی نیروهای بومی افغانستانی وجود داشته است.
میل گروههای افراط گرای پاکستان به داعش
در واقع داعش برای سرمایه گذاری بر شبکه‌اش در شهرهای پاکستان و جذب گروههای دهشت افکن تلاش می‌کند و به نگاه برخی شبکه داعش در پاکستان همچنان با سرعت به رشد خود ادامه می‌دهد. در این شرایط همچنان خطر همراهی بیشتر با داعش در بین مناطق قومی و مذهبی بلوچستان همچنان وجود دارد. چنانچه بخش‌هایی از گروه تحریک طالبان به عنوان مجموعه‌ای متشکل از 27 کنشگر مختلف غیردولتی خشن (از گروههای دهشت افکن کوچک 200-300 نفری گرفته تا گروههای شورشی بزرگ با استعداد 5000-7000 نفر) در سالهای گذشته به داعش اعلام وفاداری کرده‌اند. به علاوه ارتباط گروه جندالله پاکستان و گروههای کوچک دیگر با داعش در شرایطی است که بنا به سازمان مبارزه با تروریسم پاکستان بیش از 35 گروه دهشت افکن فعال در پاکستان از جمله لشکر جهنگوی ارتباط نزدیکی با داعش دارند. در این میان با توجه به وجود بیشترین ارتباط عملیات‌های دهشت افکن با داعش، لشکر جهنگوی، جیش محمد، لشکرطیبه، سپاه صحابه، تحریک اسلامی القاعده و حزب التحریر در پاکستان تلاش همراهان داعش در مناطق مختلف پاکستان همچنان سبب نگرانی است.
دولت پاکستان و داعش
در چند سال اخیر، مقامات نظامی و رسمی اسلام آباد تاکید می‌کردند که داعش حضوری سازمان یافته در پاکستان ندارد و حتی اجازه نخواهد داد سایه داعش وارد پاکستان شود. از این دید داعش در پاکستان هیچ نفوذی ندارد و جای نگرانی جدی نیست. در واقع در یک سال گذشته کم اهمیت دانستن حضور تعدادی از عوامل داعش در پاکستان و گاه مواضع متناقض در رابطه با داعش (برخی خطر داعش را بی اهمیت و برخی نیز به خطر وخامت اوضاع اشاره کرده‌اند) همچنان ادامه دارد. از این نگاه هنوز هم وجود داعش در پاکستان تکذیب می‌شود و با وجود اینکه پاکستان نام داعش را به عنوان یک گروه تروریست به فهرست گروههای دهشت افکن اضافه کرده همچنان به‌نوعی تهدید داعش را به مرزهای دیورند و افغانستان مرتبط می‌دانند. از این دید گروه داعش در افغانستان در حال نیرومندشدن است نه پاکستان.
در بعد دیگری بسیاری در پاکستان معتقدند داعش با حمایت از سوی بازیگران بیرونی در پاکستان حضور دارد. در این چارچوب حتی برخی احزاب ملی پاکستان داعش را مزدور امریکا می‌دانند و برخی نیز در بدنه ارتش به هند بدگمان هستند. از این نگاه چون فقط مناطق همجوار با کشمیر خط قرمز هند است و تا زمانی که داعش در سین کیانگ چین و یا در داخل پاکستان اقدام کند هند مشکلی با آن ندارد، خطر تقویت داعش از سوی هند در مناطقی چون بلوچستان پاکستان برای ضربه زدن به منافع اقتصادی چین و پاکستان وجود دارد.
تاکید بر نقش مستقیم و غیر مستقیم پاکستان در تقویت داعش:
در واقع پاکستان از گذشته دستخوش گروههای دهشت افکن برای یارگیری ، جذب و پرورش نیروهای تندرو بوده و سازمان‌های دهشت افکن در گذشته از شرایط بی ثبات این کشور بهره بردا اند و اکنون نیز، این انباشتگی می‌تواند زمینه جذب گسترده نیرو را از سوی داعش فراهم آورد. دراین‌بین جمعیت 200 میلیون نفری، تجهیزات هسته‌ای، نزدیکی به افغانستان و شرایط بد اقتصادی، مکانی جذاب برای داعش و رشد گروهک‌های وابسته به داعش در پاکستان بوده و باوجود و شمار زیاد گروههای دهشت افکن فعال در پاکستان، جلوگیری از ریشه گرفتن داعش در این کشور بسیار دشوار خواهد بود. در بعد دیگر گمانه‌هایی در مورد شائبه پشتیبانی سرویس اطلاعاتی پاکستان از داعش موجب توجه دولت و مقامات افغانستان نسبت به نقش مستقیم و غیر مستقیم این کشور در تقویت داعش شده است. از این منظر مقام‌هایی در افغانستان می گویند که پاکستان از گروه داعش در افغانستان پشتیبانی مالی می‌کند و اعضای گروه داعش از پاکستان آمده است. آنها با مقصر خواندن پاکستان و تأیید پشتیبانی اسلام آباد گروه داعش در افغانستان را تنها گروهی با دستور پاکستان ارزیابی می‌کنند. به علاوه این نگاه بدبینانه وجود دارد که نظامیان پاکستانی هم بدشان نمی‌آید از داعش برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند. از این منظر نقش مستقیم پاکستان در ترویج داعش در افغانستان نیز مد نظر است. به عبارتی پیامد غیر مستقیم عملیات‌هایی چون «ضرب عضب» و خیبر ارتش پاکستان موجب صدور ناامنی‌های و داعشی‌های به افغانستان شده است. در همین راستا اکنون نیز بسیاری در کابل بر این نظرند که اسلام آباد و یا تحریک طالبان پاکستان تروریست‌ها را از مرز پاکستان- افغانستان عبور می‌دهد و به عنوان داعشی در افغانستان مستقر می‌کند.
ترانزیت داعش به آسیای مرکزی و سین کیانگ از پاکستان:
در واقع در سالهای گذشته ارتباط داعش با حزب اسلامی ترکستان بیشتر شده است و باوجود برخی گمانه‌ها در مورد قطع ارتباط آنها همچنان داعش به دنبال پیوستن عناصر بیشتری از «حزب اسلامی ترکستان» هست. این امر در شرایطی است جنبش اسلامی ازبکستان با ظهور داعش به دلایلی حضور در مناطق قبیله‌ای پاکستان و تحت تأثیر داعش، پشتیبانی از ایده خلافت، به داعش اعلام وفاداری نمود. به علاوه اکنون نیز باوجود تردید در مورد اتحاد حزب اسلامی ازبکستان با طالبان یا داعش، جنگجوهای داعشی که در عراق و سوریه می‌جنگند نیز می‌توانند از طریق ایالت وزیرستان و بلوچستان برای کمک به داعش وارد جنوب افغانستان شوند و یا به سین کیانگ چین، آسیای مرکزی و شمال افغانستان روند.
نتیجه‌گیری:
هرچند داعش نتوانسته حضور خود را در پاکستان چون افغانستان پررنگ‌تر نشان دهد، اما همین حضور نیز می‌تواند چالش زا باشد. در این حال درحالی‌که تا چندی پیش حضور داعش در پاکستان نادیده گرفته می‌شد، اما در حال حاضر این گروه در شهرها حضور یافته شده و حتی ادعا می‌کند پشتیبانی بیش از 12 هزار نفر را در شمال غرب این کشور جذب کرده است. دراین‌بین با توجه به شبکه پیچیده‌ای حملات فرقه‌ای و مذهبی از شرق تا جنوب کشور در کنار مجموعه‌ای از مدارس تندرو به‌نوعی می‌تواند بستری برای رشد داعش در کشور داشته باشد. بنابراین از نگاه برخی داعش در پاکستان به رشد خود ادامه می‌دهد و خطر بروز داعش در بین گروههای تندرو قومی و مذهبی پاکستان نیز وجود دارد. دراین‌بین گسترش داعش می‌تواند پیامدهایی چون ایجاد تنش فرقه‌ای، تشدید اختلاف میان پاکستان با همسایگانی چون ایران و افغانستان، چالش بر سر برنامه‌های اقتصادی چین در ایالت بلوچستان، ترانزیت تروریسم به آسیای مرکزی و.. را فراهم تر کند. دراین‌بین باید گفت با توجه به تداوم چالش‌های سیاسی و شکاف‌های اجتماعی، سیاسی، امنیتی پاکستان در کنار ناتوانی دولت مرکزی در سرکوب کامل و همچنین وضعیت کنونی حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی حامیان داخلی داعش کاهش زیادی نخواهند یافت.