محترم عبدالقیوم میرزاده
ملت ، منافع ملی ، دولت – ملت در افغانستان
( قسمت سی ویکم)
نتیجه گیری
آنچه در بخش گذشته تحت عناوین جوانان، زنان، اعتیاد- تولید وترافیک مواد مخدر، فقر فرهنگی وخرافات، معضل بیکاری واشتغال و تعلیم وتربیه که بحیث اصلی ترین و مهمترین شاخص ها در جامعه امروز افغانی تشخیص داده شده است مورد کاوش، تحلیل و ارزیابی تا حد توان خودم قرار دادم و پارادوکس ها وچالشهای فراروی و درون این شاخص ها را برشمردم و سایر چالشهاییکه از آغاز سخن با شما دوستداران افغانستان عزیز طی این نوشتار در میان گذاشتم سد ها وموانعی اصلی اند که فراروی وحدت ملت افغان و ایجاد دولت – ملت در کشور ما قرار داشته وبه نحوی از انحا ما را از رفتن به سر منزل مقصود باز میدارد. با ذکر آنچه تا اینجا آمدیم لازم به یادآوری است که بدون حمایت همه مردم از دولت وبلند بردن درجه اقتدار دولت بوسیله پشتیبانی مردم وتآمین حاکمیت قانون و سیطره دولتی در سراسر کشور وتا آخرین کناره های سرحدات توفیق حکومت قانون امریست نا ممکن، این را همه مردم باید درک کنند که همه آزادی هایشان را در اذای حمایت از دولت بدست می آورند در شرایط حاکمیت ملوک الطوایف، قوماندان سالاری، موجودیت اغتشاش، جنگ و سرکشی نه عرصه برای تحقق آرمانهای دیموکراتیک باقی میماند ونه قدرتی وجود خواهد داشت که ازمصئونیت و آزادی های مردم حمایت وپاسداری کند.
حکومتی را که حمایت نمیکنیم نباید از او توقع اجرای خواسته ها، آرمانها وآزادی های مان را داشته باشیم. این بزرگترین بی انصافی و دور از منطق اجتماعی است به سازمانی با این نابسامانی فضای متآثر از جنگ، بی اعتمادی، تجاوز خارجی، حکومت های موازی، زور گویی قدرتمندان برای حفظ منافع شخصی وتنظیمی شان، فساد ریشه دار و ده ها و صد ها چالش اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی به عوض کمک برای برون رفت از این چالشها او را بیشتر به سمت گودال نیستی و زوال تحت فشار قرار دهیم ودر مسند قضاوت هنوزهم خود را حق به جانب و بری الزمه معرفی داریم. چرا ما بیدار نمیشویم؟ چرا ما همه مسایل ملی و بین المللی را در قبال کشور مان با چشم بصیرت نمینگریم؟ چرا ما راه های برون رفت را با نفی و محوء یکدیگرشروع و ختم میکنیم؟ چرا ما توان پذیرش یکدیگر را در فضای اعتماد متقابل نداریم؟ چرا ما این توان را نداریم که برای برنامه ها و راهکار های ملی گفتمان های سراسری را در سطح کشور سازمان داده و حمایت مردم را در عمل جلب کنیم؟ چرا ما همیشه نا کاره گی و نا توانی های خود را در تمام عرصه های زنده گی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی از رئیس جمهور و یکی دو نفر دیگر باز خواست میکنیم؟ چرا ما در عوض جلب حمایت مردم خویش برای هر کاری به دامن خارجی ها پناه میبریم؟ چرا به عوض ارائه پیشنهاد سالم، طرح لایحه، مقرره، طرزالعمل مؤثر ومفیدبرای بهبود زنده گی مردم وطرز کار اداره دولت در پی تخریب همه سیستم هستیم؟ چرا در عوض اتحاد همه مردم برای نیل به یک افغانستان مرفه که ما هم در رفاه اش حیات بسر بریم در تلاش برای انقطابات وتفرقه های بیشتر وبیشتر اجتماعی، سیاسی و اتنیک هستیم؟
برای تحقق آرمان اتحاد ملی مردم ما بحیث یک ملت یک پارچه وواحد تحت نام مقدس افغان در یک محدوده ای واحد جغرافیایی بنام افغانستان عزیز، افغانستان یک پارچه، افغانستان بدون رنگ وبوی قوم وخیل بر علاوه آنچه از آغاز تا اینجا بیان کردم، همچنان برای بهبود امور اداره کشورچند نکته دیگر را به حسن اختتام مطرح میکنم:
- لازم است تا در گام نخست خط قرمز خیانت بوطن و انواع آن برای مردم از طریق وسایل اطلاع رسانی همگانی، ادارات دولتی، مکاتب، پوهنتون ها، منبرمساجد، تکایا، نشست ها وکنفرانس ها و لوایح جاده ها، معین و مرتکبین به شدید ترین مجازات بر حکم قانون محکوم و اجرای این احکام رسانه ای و به اطلاع همگان رسانیده شود.
- ازموجودیت نیرو های خارجی در افغانستان تعریف مشخص وقابل قبول برای مردم افغانستان وهمسایگان افغانستان ارائه گردد، موجودیت شان در کشور نباید منافع ملی ما را زیانمند سازد. این نیرو ها که برحکم منافع ملی کشور های متبوع شان برای تحقق استراتیژی هایشان از کشور ما استفاده میکنند باید کفاره وخساره زیانبار آنرا که همه مخالفین با شعار موجودیت قوای خارجی در افغانستان در تخریب زیر ساخت های ما وتلفات ملکی مشغول اند،در کشور بپردازند.
- نظام اداری و سیستم حاکمیت هر دولتی بیانگر تفکر واراده مسئولین در تحقق عملی اهداف مطروحه درعرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی میباشد، تنها آن نظامی این اهداف را عملی کرده میتواند که برویت منطق علمی علم اداره ایجاد و کار آمد باشد. بنآ باید چنین سیستم اداره در کشور ما در کلیه سطوح اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، دفاعی، امنیتی و فرهنگی به شکل کاملآ منطقی ایجاد گردد تا جوابگوی نیاز های جامعه ما باشد وهیچنوع کاپی کاری والگو سازی های غیر عملی ونا کار آمد در سیستم اداره گنجانیده نشود. ادارات آنچنانی بائیست از این سیستم خارج وحذف گردد. در مسایل کلان ملی و مدیریت ملی کشور سیستم همآهنگی ملی در سراسر نظام اداری که به یقین مهمترین رکن اداره سیاسی کشور میباشد ایجاد گردد و مراجع اکادیمیک و پوهنتون ها در این عرصه دایمآ فعال باشد تا هر از گاهی جامعه واداره زیر دوربین پژوهش و ارزیابی قرار داشته و برخورد جامع ومنطقی با آن روا دارد.
- ارتقای شایسته سالاری در عزل ونصب مدیران ادارات وتمام سطوح اداره اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عدلی وقضایی و امنیتی کشور یکی دیگر از راه های نیل به تقسیم عادلانه قدرت میان مردم میباشد ومشروعیت لازم به حکومت را ضمانت میکند، این مسئله سروصداهای ایجاد شده در این زمینه را که دشمنان ملت از آن سود میجویند مانع گردیده وفضای شفاف اداره سالم را محک میزند. تمام ادارات کشورخاصتآ ارگانهای رهبری کننده با گزینش شخصیت های ملی، وطندوست، متخصص و مسلکی، توانمند وبا تجربه، با اعتماد به نفس و ثابت قدم روی حرف وعمل، قاطع وپیگیرو دارای قابلیت سازگاری با هرنوع شرایط مطابق به موازین شایسته سالاری مورد بازنگری قرار گیرد. دیگر به سیستم نصب کادر ها بر اساس وفاداری شان به امریکا وکشور های اروپایی منسوخ قرار داده شودو به این حلقه یا سایکل بد نامی که وزیر بد نام وکیل مقرر میگردد، وکیل بدنام والی مقررمیگردد، والی بدنام قوماندان مقررمیگردد واین حلقه طاغوتی که از جلسه بن بنیاد گذاشته شده است و تا کنون دارد همه هستی کشور را به باد منافع شخصی خود و منافع بیگانگان در بست داده است نقطه پایان گذاشته شود.
- سیستم توزیع مواد مورد ضرورت اولیه خانواده ها از طریق کوپون با سوبسیدی های دولتی برای مامورین وکارمندان اداره دولت وسکتور خصوصی احیآ گردد. بلند بردن سطح بازپرس در ادارات دولتی و ترویج اصل مکافات و مجازات میتواند باعث بلند رفتن کیفیت کار وبازده مطلوب گردد.
- ستندرد های سیستم آموزش و پرورش و تحصیلات عالی بلند برده شود، این سیستم در تمام سطوح برای عموم قابل دسترس گردانیده شود و مؤسسات تحصیلات مسلکی وحرفویی یا کاربردی با درجات وسطوح مختلف مطابق نیاز های جامعه گسترش داده شود، در سرتا سر سیستم تعلیم وتربیه و تحصیلات عالی ومسلکی سیستم دوره های کار دانی یا فرا گیری کار عملی درارتباط مستقیم با ادارات دولتی، سکتور های خصوصی، زمینداران وباغداران و مالداران و مجموع کار فرمایان سراسر کشور ایجاد گردد، این ارتباط ارگانیک از یکطرف دوره کاردانی را برای دانش آموزان مهیا میگرداند واز طرف دیگر دوره شناخت کمکی میباشد برای کار یابان و کار فرمایان بعد از ختم تحصیل ومراحل کار یابی، ایجاد سیستم تحقیقاتی وپژوهشی در بخش تحصیلات عالی و تخصصی سکتور های معادن، صنعت، نفت وگاز وانرژی،زراعت، آبیاری، تعلیم وتربیه، حمل ونقل، اطلاعات و تکنالوژی، ساختمان وسرکسازی، صحت عامه، فرهنگ وسیاست سرمایه گذاری های کلان جلب گردد. هم اکنون بیشترین سرمایه های کشور ما غرض این پژوهش ها به جیب مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشی خارجی میرود و زیان بیشترآن هم اینست که هر کدام این پژوهش های که در خارج از افغانستان صورت میگیرد به احتمال بسیار زیاد منافع وسیاست های آنکشور ها را نیز با خود به کشور ما منتقل کرده وباز تاب میدهد و موسسات اجراییوی آگاهانه ویا نا خود آگاه مجریان منافع خارجی ها در سکتور های مختلف که در بالا به آن اشاره کردیم قرار میگیرند.
- مسئله آب، آبیاری وزراعت در کشور ما مهمترین معضل پیشروی مردم وحکومت میباشد، همانطوریکه در متن به آن اشاره هایی داشتم، بهبودوضع این عرصه اهم بسیاری از چالش های اجتماعی، سیاسی ونظامی کشور را منتفی میگرداند. بنآ توجه دلسوزانه دولت برای بهبود، رشد وانکشاف زراعت وآبیاری، جلب سرمایه گذاری های کلان درعرصه زراعت، آبیاری ومنابع آب و حمایت قانونی کشاورزان و کارکنان ودست اندر کاران عرصه زراعت و آبیاری میتواند در کوتاه مدت بسیاری از مشکلات فراروی حکومت ومردم را حل گرداند.
- بمنظور تآمین عدالت، بازپرس و مجازات خائینین و متخلفین، قوه قضائیه کشور و ارگانهای نظارت بر قانون از وجود مفسدین، رشوه خواران، افراد غیر مسلکی پاک گردد، قوه قضائیه وسارنوالی ها غیر تنظیمی وغیرسیاسی گردند. قضآ و سارنوالی ها به مراجع با اعتبار غیر سیاسی و بیطرف متشکل از افراد تحصیل یافته متخصص تکمیل گردد. قانون یکسان بالای همه اتباع کشور بدون درنظرداشت مصلحت ها، ملحوظات و مناسبات تطبیق گردد.
- عمال خارجی و داخلی که آگاهانه در فتنه انگیزی میان مردم و افتراق و انقطاب در جامعه ما به هر نام وعنوان که مشغول اند، چه از طریق تریبیون های سازمان های سیاسی و اجتماعی وچه از طریق منبر مسجد میان مردم تولید اختلاف میکنند و یا به نحوی از انحا سعی بر فتنه انگیزی میان مردم دارند مطابق به احکام قانون اساسی و قوانین مربوط به شدید ترین مجازات محکوم و اجرای حکم شان بدون استثنآ بصورت شفاف به آگاهی مردم رسانیده شود.
- برای دست اندر کاران، تولید کننده گان و قاچاقبران مواد مخدر ومافیای داخلی و خارجی آن با استفاده از تجارب کشور هاییکه مؤفقانه این کار را انجام داده اند قوانین سختگیرانه تری اتخاذ و این جرم بمثابه خیانت بوطن مورد بازپرس قرار گیرد.
- قاچاقبران و مافیای استخراج و صدور غیر قانونی معادن و سنگهای قیمتی، قطع و صدور بدون مجوز جنگلات، فعالیت انتقالاتی و ترانسپورتی بدون مجوز مخصوصآ در ساحات سرحد با پاکستان، صدور وورود بدون مجوز اموال تجارتی بمثابه خیانت به منافع ملی شامل کود های شدید ترین جرایم جنایی و اقتصادی گردیده و متخلفین به جزا های شدید مجازات گردند. شفافیت در امر مجازات متخلفین و رسانه ایی ساختن تطبیق مجازات این تخلف ها در جلوگیری از تکرار این تخلفات و توسعه وازدیاد شبکه های این تخلفات جلوگیری میکند.
- مفسدین ادارات و سکتور های خصوصی وغاصبین دارایی های عامه در جلسات علنی محاکم تحت پیگرد قانونی وبازپرس قرار گیرند واز مردم در باره جنایات وجرایم شان معلومات ونظر خواهی گردد. برای پیشبرد این مامول تیم های غیر وابسته حقیقت یاب به همکاری مردم در سراسر کشور فعال گردند.
- به همکاری سازمان ملل متحد، سازمانهای خیریه بین المللی، ایالات متحده امریکا، اتحادیه اروپا وکشور های دوست در گام نخست تدابیر جدی عملی برای بازگشت مهاجرین از پاکستان و ایران اتخاذ گردد. موجودیت مهاجرین افغان در پاکستان وایران آسیب پذیر ترین آویزه ایست که پاکستان وایران همچنان هر از گاهی از آنها برعلیه افغانستان بحیث ابزاردر تخریبکاری وتروریزم استفاده میکنند، بقول پژوهشگران جامعه شناسان پاکستانی هم اکنون حدودبیشترازهشتاد درصد مدرسین مدارس طالب سازی وداعش سازی در پاکستان از میان همین مهاجرین افغان تکمیل میگردد. برای اسکان این مهاجرین شهرک های رهایشی در سراسر کشور با درنظرداشت ظرفیت نفوس و اشتغال مخصوصآ در ساحاتی که امکان زراعت، مالداری و صنعت میسر باشد، اعمار گردد.
- احیای مجدد فابریکات تولیدی غیر فعال که در اثر توطئه ها ودسایس پاکستان وعمال داخلی اش از فعالیت بازمانده و دارند آهسته آهسته به خرابه ها و آوار آهن پاره مبدل گردیده اند و جلب سرمایه گزاری های دولتی، مختلط، سکتور خصوصی و سرمایه گزاری های خارجی برای چرخاندن چرخ تولیدی این فابریکات از الویت های اقتصادی حکومت قرار گیرد. اعمار فابریکات بزرگ تولیدی برای صنایع مصرفی میتواند برای میلیون ها انسان ما محلات جدید کاررا ضمانت کرده واطمینانی باشد برای مهاجرین عودت کننده، برای اینکار سکتور خصوصی با روحیه تمام عیار منافع ملی در بدل ضمانت های معتبر بانکی بهترین گزینه میباشد. البته حمایت قانونمند دولت از سکتور خصوصی در برابر مؤلدین خارجی و اموال وارداتی از اهمیت فراوان برخوردار میباشد.
- تقویت نیروهای پولیس، ارتش واداره امنیت ملی و تجهیز این نیرو ها با تسلیحات وتجهیزات که توانایی دفاعی لازم در برابر هر نوع تجاوز و اخلال امنیت راداشته باشد، برای ارتقای مؤثریت این نیرو ها در امر دفاع از نوامیس کشور ومنافع ملی بسیار حتمی وضروری پنداشته میشود تا روی تشکیلات و پرسونل این نیرو ها بازنگری جدی صورت گرفته واین نیرو ها از چنگ تنظیم ها، احزاب سیاسی و جنگ سالاران رها گردند. نباید منسوبین این نیرو ها عضویت سازمانهای سیاسی را داشته باشند.
- فعالیت تمام موسسات خارجی و NGO ها تحت اداره و کنترول دولت افغانستان واداره ملی نورم واستندرد قرار گیرد، قبل از پروسیجر مزایده این موسسات ضمانت های معتبر بانکی ارائه بدهند که از جانب بانک های کشور قابل قبول باشد. فعالیت این موسسات غیر دولتی که بعضآ موسسات ضد دولتی هم هستند باید تحت کنترول دقیق ارگانهای مالی، عدلی، قضایی و تآمین نظم عامه کشور قرار داشته باشند. فعالیت این موسسات دقیقآ بر اساس منافع ملی کشور وعدم نقض حاکمیت ملی کشور عیار گردد و ادارات ذیربط موسسات متخلف را بدون درنظرداشت مصلحت ها وملاحظات به جرایم نقدی تا سرحد قطع فعالیت در افغانستان و معرفی به محاکم کشور مورد بازپرس ومجازات قرار دهند.
- سیاست خارجی کشور بر پایه استقلال، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، بیطرفی، رعایت منشور ملل متحد، عدم انسلاک در پیمانهای نظامی شرق وغرب در پرتو منافع ملی کشور و همکاری های بین المللی طرح ریزی و همانندی که در بالا ذکر بعمل آوردم موجودیت قوت های ناتو و عساکر خارجی ودلایل اصلی موجودیت آنها در کشور ما با شفافیت تمام به مردم کشور، همسایگان افغانستان وجهانیان تعریف و توضیح گردد تا سو تفاهمات موجود در زمینه هم برای مردم کشور وهم برای همسایگان و جهانیان مرفوع گردد. باییست سیاست خارجی کشوربصورت شفاف بازتاب واقعی منافع ملی کشور ما در منطقه وجهان باشد. آنچه در سیاست خارجی ما از اهمیت بسیار فراوان برخوردار است همانا تآمین صلح در افغانستان ومنطقه میباشد، هیچگاهی صلح جهانی ومنطقوی در موجودیت یک افغانستان پر آشوب متصور نیست، هیچ کشوری در منطقه از این آشوب بی امان بوده نمیتواند، سیاسیون وسردمداران پاکستان، ایران و کشور های آسیای میانه نیز بوضاحت این را میدانند ولی برای اتخاذ و اجرای چنین سیاستی به عناطر وفادار به امر مقدس وطن و منافع ملی در ادارات سیاستگذار واجراییوی نیاز است. برای رسانیدن صدای افغانستان به جهانیان به دستگاه دیپلوماسی دایمآ فعال، وطندوست، با وقف، متخصص و معتقد به منافع ملی ضرورت است این دستگاه دیپلوماسی برای تحقق منافع ملی کشور شان در سراسر جهان لابی هایی را در دستگاه سیاسی واداری دول متحابه بصورت دایمآ فعال داشته باشند تا در مواقع موضعگیری های بین المللی دول متحابه منافع ملی افغانستان ونقش اش در مسایل بین المللی از نظر نیافتد. افغانستان باییست از طریق همین دستگاه دیپلوماسی بصورت زنده هر روز در مدیای جهان نفس بکشد، به جهانیان باید بصورت راسخ و بدون تزلزل این مطلب رسانیده شود که الویت روابط بین المللی ما بر پایه منافع ملی و اراده مردم افغانستان استوار است. ما با همه کشور های جهان با در نظر داشت منافع جانبین تآمین روابط میکنیم. در رابطه به اختلاف افغانستان با پاکستان روی مسله خط دیورند و با ایران روی مسله آب رود خانه ها با در نظرداشت منافع ملی کشور ما تصامیم جسورانه ملی گرفته شود واین زخم ناسور که دارد آهسته آهسته همه کشور را فرا میگیرد از بنیاد ریشه کن گردد. (در بخش های اختصاصی به تفصیل در زمینه توضیح گردیده است). دستگاه دیپلوماسی کشور ما رفتار های گوناگونه بازیگران بین المللی، خواسته ها، نظریات و اندیشه های ایجاد شده در اندیشکده های سیاست گذاران بین المللی را که به نحوی از انحا بر کشور ما نیز تآثیر می اندازد بصورت دقیق تحت نظر داشته و حکومت را از چند وچون مسایل و حاشیه های آن آگاه وبا خبر سازند. دستگاه دیپلوماسی ما جهان را طوری که است ببینند و به حکومت گزارش دهند نه طوریکه آنها میخواهند ویا افرادی درحکومت آنرا میخواهد. دستگاه دیپلوماسی افغانستان چانه زنی های دیپلوماتیک را یاد بگیرند تا اهداف منافع کشور شان را در مرکز ثقل سیاست های خارجی کشور هایی قرار دهند که منافع دراز مدت و کوتاه مدت شان را در کشور ما میبینند.
مآخذ ها و بر گرفته ها:
کتاب " تاریخ رنسانس" نوشته سیدنی دارک ترجمه احمد فرامرزی منتشره انتشارات دستان.
کتاب "جامعه وسیاست" نوشته مایک راش ترجمه منوچهر صبوری کاشانی چاپ انتشارات سمت تهران.
قانون اساسی جدید افغانستان مصوب لویه جرگه ۱۳۸۲
کتاب "چهارچوب نظری برای بررسی سیاست تطبیقی" نوشته بینگهام پاول، آلموند آبرهام گابریل ورابرا جی ترجمه علی رضا طیب منتشره موسسه عالی آموزش و پژوهش برنامه ریزی ومدیریت.
کتاب " انقلابهای اروپایی " ترجمه بهاء الدین گیلانی بازرگانی منتشره انتشارات کویر تهران.
کتاب " طالبان – جنگ و مذهب ونظام نوین در افغانستان" نوشته پیتر مارسدن ترجمه کاظم فیروزمند
کتاب " جامعه شناسی سیاسی" نوشته بشیریه حسین جامعه شناس شهیر ایرانی.
کتاب "جوان ازنظر عقل واحساسات" تآلیف هيئت نشر معارف اسلامي
کتاب "سيري دركتاب رشد اجتماعي" نوشته دوريس اوداوم منتشره انتشارات توس- تهران
گزارش معصومه طالب در مرکز بین المللی مطالعات صلح ( IPSC ) در باره "نقش زنان در جامعه افغانی".
کتاب " تاریخ افغانستان در عصر تیموریان هند" نوشته عبدالحی حبیبی منتشره انجمن تاریخ.
کتاب " تاریخ مختصر افغانستان" در دو جلد نوشته عبدالحی حبیبی.
کتاب " افغانستان بعد از اسلام" نوشته عبدالحی حبیبی.
کتاب " سیستان سرزمین ماسه ها وحماسه ها" در دو جلد نوشته اعظم سیستانی چاپ اول منتشره اکادمی علوم افغانستان.
کتاب " جغرافیای تاریخی سیستان" نوشته اعظم سیستانی منتشره اکادمی علوم افغانستان.
کتاب " قیام های مردم افغانستان در قرن های هشتم تا هژدهم" نوشته اعظم سیستانی چاپ پشاور پاکستان.
مقالات متعدد از رویداد های تاریخی افغانستان نوشته پژوهشگر تاریخ اعظم سیستانی منتشره در سایت های افغان جرمن آنلاین ومهر.
کتاب " افغانستان به یک نظر" نوشته میر غلام محمد غبار منتشره مطبعه آریانا کابل
کتاب " سرزمین ومردم افغانستان" نوشته مری لوییس ترجمه مرتضی اسعدی.
کتاب " افغانستان در پنج قرن متآخر" نوشته میر محمد صدیق فرهنگ.
کتاب " سراج التواریخ نوشته فیض محمد کاتب هزاره.
کتاب " افغانستان در مسیر تاریخ" در دو جلد نوشته میر غلام محمد غبار.
کتاب " شیپور تباهی" نوشته پاتریک مکروری ترجمه پاینده محمد کوشانی چاپ پشاور پاکستان.
کتاب " سقوط افغانستان" نوشته عبدالصمد غوث.
مقاله در کتاب " مقدمه سقوط افغانستان" در کتاب سقوط افغانستان نوشته تیودور ایل ایلیوت ترجمه عبدالصمد غوث.
کتاب " آسیای میانه و افغانستان در کنار آتش" نوشته عبدالحمید مبارز چاپ پشاور پاکستان.
کتاب " حقایق پشت پرده تهاجم اتحاد شوروی در افغانستان" نوشته دیگو کوردیویز و سلیک هریسن ترجمه عبدالجبار ثابت.
کتاب " بحران اجتماعی وآسیب های آن" نوشته انتونی روشمن ترجمه الهام آذر.
کتاب " فلسفه های رابیندرنات تاگور وجدان بشر" نوشته رامین جهان بگلو ترجمه خجسته کیا.
کتاب " زایش و خیزش ملت" نوشته دکتور داور شیخاوندی منتشره انتشارات ققنوس.
مقالات " مباحثه در باره روند ملت سازی در افغانستان" نظریات دستگیر خروتی تحلیلگر مسایل سیاسی – اجتماعی، افغانستان شناس مشهور ویکتور کارگون و جعفر مهدوی کارشناس مسایل سیاسی منتشره سایت بی بی سی.
مقاله " سخنرانی داکتر مهدی کارشناس مسایل سیاسی در کنفرانس بین المللی بحران افغانستان، سناریو های ممکن انکشاف که در برج اپریل سال 2009 که به ابتکار مرکز مطالعات افغانستان معاصردر ماسکو برگزار گردیده بود.
مقالات عزیز آریانفر در باره استراتیژی های پاکستان در قبال افغانستان و ریشه های ناکامی ملت سازی در افغانستان از سایت های انترنتی.
کتاب " تحولات سیاسی واجتماعی افغانستان" نوشته فاروق انصاری منتشره مرکز اسناد و تاریخ دیپلوماسی تهران.
مقاله " بررسی استراتیژی ایالات متحده امریکا وافغانستان وتآثیر آن برمنطقه" نوشته تمنا و فرامرز منتشره پژوهشکده مطالعات راهبردی وزارت خارجه ایران.
کتاب "آسیا 3 – ویژه افغانستان پس از طالبان" تدوین وترتیب از جانب سید ابراهیم خاتمی خسرو شاهی به نظارت دکتورنوذر شفیعی منتشره موسسه ابرار معاصر تهران.
کتاب " طالبان – اسلام، نفت و بازی بزرگ نو در آسیای میانه " نوشته احمد رشید با ترجمه عبدالودوود ظفری منتشره انتشارات میوند.
کتاب " جامعه شناسی سیاسی افغانستان – قوم – مذهب – حکومت" نوشته عبدالقیوم سجادی انتشارات تبلیغات اسلامی.
کتاب " سیاست و حکومت در پاکستان" نوشته نادر شریفی منتشره دفتر مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه.
کتاب " افغانستان در قرن بیستم" نوشته ظاهر طنین منتشره انتشارات میوند.
کتاب " افغانستان هجوم اتحاد شوروی وسیاستهای غرب" نوشته محمد ظاهر عظیمی منتشره انتشارات محقق مشهد.
کتاب "اردو و سیاست در سه دهه اخیر افغانستان" نوشته محمد نبی عظیمی منتشره انتشارات میوند.
کتاب " افغانان – جای – فرهنگ – نژاد گزارش سلطنت کابل" نوشته مونت استوارت الفنستون ترجمه محمد آصف فکرت منتشره انتشارات شاه محمد.
کتاب " پشتونستان چالش سیاسی افغانستان وپاکستان" نوشته محمد اسحق فیاض منتشره انتشارات معصومین قم.
کتاب " افغانستان جنگ فراموش شده اروپا " نوشته دانیل کورسکی با ترجمه جلال کلانتری منتشره دفتر مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه.
کتاب "طالبان - جنگ مذهب و نظام نوین در افغانستان" نوشته پیتر مارسدن با ترجمه نجله خندق متشره انتشارات الکترونیکی.
مقاله " استراتیژی ایران در قبال پاکستان" منتشره در نشست تخصصی مرکز پژوهشهای استراتیژیک از آرشیف SID.
مقاله " اقدام نظامی امریکا در افغانستان " نوشته بهادر امینیان بر گرفته ازشماره ۲۸ فصلنامه دفاعی وامنیتی سال ۱۳۸۰.
مقاله " روند بازسازی افغانستان موانع وچالش ها فرا رو" نوشته نوذر شفیعی بر گرفته از شماره 16فصلنامه نهضت.
نظریات شورای روابط خارجی امریکا تحت عنوان " استراتیژی امریکا در افغانستان" ترجمه اسمعیل عبدالهی بر گرفته ازشماره ۱۶ فصنامه نهضت.
مقاله " امریکا وپارادیم قومی در افغانستان " نوشته حسین دهشیارمنتشره شماره های۲۵۷ و ۲۵۸ ماهنامه سیاسی واقتصادی اطلاعات.
کتاب " دولت سازی – ملت سازی و نظریه روابط بین المللی " نوشته پیتر مارسدن منتشره انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
کتاب " اسلام سیاسی در افغانستان پس از طالبان " نوشته خلیل الله سردار نیا منتشره بوستان کتاب.
مقاله "روشنفکری دینی و نقش آن در آینده سیاسی " نوشته آرش نراقی استاد فلسفه در دانشگاه موراویای پنسلوانیا.
کتاب " انسان شناسی – زبان شناختی" نوشته الساندرو دورانتی ترجمه رضا مقدم کیا منتشره انتشارات نی.
مقاله مشترک پژوهشی مجتبی مقصودی و ساحره غله دار اعضال هیت علمی دانشکده علوم سیاسی پوهنتون تهران در باره نقش زنان در اجتماع.
کتاب " زنان افغان تحت حکومت طالبان – طالبان وسیاست های جهانی" نوشته نانسی هاتچ دوپری ترجمه محقق منتشره انتشارات ترانه.
کتاب "فیمینیسم" نوشته جین فرید من ترجمه فیروزه مهاجر چاپ انتشارات آشیان تهران.
کتاب "مشارکت سیاسی" نوشته پل آبرامسون ترجمه نسرین طباطبایی.
مقاله " استراتیژی های مقابله با خشونت علیه زنان" نوشته فریبا دژبان منتشره مجله حقوق زنان شماره ۱۵.
مقاله "سازماندهی وبسیج زنان برای برقراری عدالت جنسیتی" نوشته اگرراوال منتشره مجله پژوهش زنان شماره دوم سال ۱۳۸۶.
مقاله " برابری حقوق زن ومرد در عرصه های اجتماعی" نوشته اگرراوال منتشره مجله پژوهش زنان شماره دوم سال ۱۳۸۶.
نظریات شیرین احمد نیا در باره" بررسی ویژه گی های اقتصادی – اجتماعی زنان با فعالیت سیاسی ایشان" در کتاب مجموعه مقالات مشارکت سیاسی زنان در کشور های اسلامی به کوشش و گرد آوری نجفقلی حبیبی و محمد حسین پناهی .
مقاله " جامعه پذیری - زنان ومردان چگونه ساخته میشوند" نوشته بروک بریگیته در کتاب مجموعه مقالات در باره فیمینیسم ودیدگاه ها شهلا اعزازی.
مقاله " نقش عوامل روان شناختی در مشارکت سیاسی زنان" نوشته ام البنیین چابکی منتشره در کتاب مجموعه مقالات مشارکت سیاسی زنان در کشور های اسلامی به همکاری وگردآوری نجفقلی حبیبی و محمد حسین پناهی.
مقالات متعدد در باره راهکار های افزایش مشارکت سیاسی زنان، ویژه گی های فردی زنان بر مشارکت سیاسی آنان از کتاب مجموعه مقالات مشارکت سیاسی زنان در کشور های اسلامی به همکاری وگردآوری نجفقلی حبیبی و محمد حسین پناهی.
مقاله " مدیریت توانمندسازی زنان از طریق حکومت های محلی" نوشته اگرراوال منتشره انتشارات پوهنتون لکنهو هند.
مقاله " بازسازی وتوانمند سازی زنان برای ایفای نقش شان در اداره سیاسی کشور نیکاراگوا" نوشته برادشاو سارا منتشره پوهنتون میدلسیکس لندن.
کتاب " موج سوم مردم سالاری در پایان سده بیستم " نوشته سامویل هاتینگتون ترجمه احمد شهسا چاپ تهران.
کتاب " جامعه شناسی نظم تشریح وتحلیل نظری نظم اجتماعی" نوشته مسعود چلبی چاپ انتشارات نی تهران.
کتاب " مشارکت اجتماعی" نوشته دکتور منوچهر محسنی ودکتور عذرا جار الهی چاپ انتشارات آرون.
مقاله "افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر" نوشته دکتر وحيد ظهوری حسیني كارشناس حقوق و عضو مؤسس بنياد فرهنگي كوثر
کتاب "اقتصاد کلان (کاربردی) نوشته احمد اخوی منتشره موسسه مطالعات وپژوهش های بازرگانی تهران.
کتاب " کلیات علم اقتصاد" نوشته یوسف فرجی منتشره موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی تهران.
کتاب "مبانی واصول علم اقتصاد" نوشته تیموردادگر و یدالله رحمانی منتشره دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
کتاب "اصول علم اقتصاد" در دو جلد نوشته پل ساموییل سن و ویلیام نورد هاوس ترجمه محمد خان مرتضی منتشره انتشارات علمی وفرهنگی.
منابع و مآخذ های انگلیسی:
http://www.eurasianet.org/departments. - Agam Shah "new Afghan Leadership Turns to India for Asssistance", Eurasia Insight, 14/12/2001. - Annual Report 2004-2005, Ministry of External Affairs, Government of India, retrieved from www.meaindia.nic.in.
Annual Reports 2005-2006, Ministry of External Affairs, Government of India, reretrieved from www.meaindia.nic.in. - http://www.greenthought-afgh.persianblog.ir/post/, Washington Post, 25 Feb2005
Tomas Ertman, state formation and state Building in Europe, Ed. Thomas Janoski, and et. al, The Handbook of political sociology, (Cambridge: Cambridge University Press, 2005)
Max Weber, Economy and society, (Berkeley: university of California Press, 1978)
Alessandro, Maron. (2011). “Afghanistan in Transition: The security Context in Post-Bin Ladin”, Instituto of Affari Internazionali.
“NATO in Afghanistan: A Test of The Transatlantic”, Congressional Research Service, April2010 UN Classified
Report on Progress to World Security and Stability in Afghanistan.
The EFA Assessment. (2010).
Country Report Afghanistan. Their, AJ. (2009).
The Future of Afghanistan, Washington DC: United State Institute of Peace, www.usip.org. Cronin, Richard.
“Afghanistan: challenges and Options for Reconstructing a stable & Moderate State”, congressional Research Service, May2010 Edwards, Lucy M
“State-building in Afghanistan”, International Review of the Red Cross.
Hehir, Aidan & Robinson Neil. State-Building: Theory and Practice, London: Routledge. Marshal Monty G and Cole, Benjamin.
“Global Report on Conflict, Governance and State Fragility”, Foreign Policy Bulletin, Winter.
The State’ legitimacy in Fragile Situations, OECD Publications. Ottawy, Marina &Mair, Stefan.
“States at Risk & Failed States”, Carnegie Endowment for International Peace, September2008.
Benet,L.,J. Mitchell and L. Sheiner(1990) .Pharmaco kinetice: the Dynamics of Drug
Bloom, F.E. (1983). The Endophins. A Growing Family of Pharmacologically Pertinent.
Peptides, Annual Review of Pharmacology and Toxicology.
jaffe,j.H.(1985). Drug Addiction and Drug Abuse, in A.G.Gilman, L.S. Goodman.
UNODC, Afghanistan Opium Survey 2015. online:https://www.unodc.org/…/Afg_Executive_summary_2015_final.pdf
UNODC, Afghan opium production up 43 per cent: Survey, 23 October 2016.
https://www.unodc.org/…/afghan-opium-production-up-43-perce…
http://csrskabul.com/pa/?p=2086
[6] SIGAR, Special Report: Poppy Cultivation in Afghanistan, see it online:https://www.sigar.mil/…/Special%20Projec…/SIGAR-15-10-SP.pdf