کاربندكمالخان درزمان جمهوریت داودخان آغاز شده نه قبل از آن

بی بی سی در کمتر از دوماه (از ۸ نومبر۲۰۲۰ تا۳فبروری۲۰۲۱) دومین باراست که خبرآغاز آب گیری بندکمالخان را پخش میکند وهرباری که این موضوع را مطرح کرده سوال عمده اش اینست که آیا این بند حقابه ایران را کاهش نمیدهد؟ ومسئولان بند جواب میدهند که نه خیر!کاهش نمیدهد و برطبق معاهده ای که موسی شفیق صدراعظم افغانستان باعباس هویدا صدراعظم ایران درماه حوت سال ۱۳۵۱به امضا رسانده افغانستان متهعد شده تا ۲۲ متر مکعب آب فی ثانیه را بعنوان حقابه و۴ مترمکعب اب فی ثاینه را بخاطرحسن همسایگی به ایران بدهد،با اکمال بندکمال خان نیز افغانستان به تعهد خود پای بند است وحقابۀ ایران را مطابق معاهده مذکورمی پردازد.

بنابرین پخش اخبار بی بی سی درمورد بندکمالخان قسماً تحریک آمیز است و ذهنیت مردم سیستان رامغشوش میکند.درحالی که هدف اعمار این بند کنترول آبهای سیلابی هیلمند وجلوگیری از تخریبات آن به زمینهای زراعتی مردم نیمروز وسیستان است.

صاحب نظران جهان بدین باوراند که بعد ازاین جنگ میان ملل برسرنفت نیست، بلکه برسر آب ومنابع ابی خواهد بود. همسایه های ما که عادت کرده اند تا سالانه صد ها میلیارمتر مکعب آب رودخانه های ما را بطورمجانی ببرند، وکشور های خود را سر سبز وشاداب گردانند، وقتی میشنوند که افغانستان میخواهد از این سرمایۀ طبیعی وخدا دادی به نفع مردم وکشورخود استفاده کند، در صدد سنگ اندازی در راه سعادت مردم ما میگردند.

درشرایطی که افغانستان خود با مشکلات فراوان اقتصادی وامنیتی و فقر وبیکاری براثر شیوع ویروس کرونا وجنگ های نیابتی روبرو است، طبعاً نمیخواهد با درد سر همسایگان طماع خود روبرو گردد. بنابرین باید نیت سوء گزارشگر بی بی سی را در پشت ورقش خواند و تامل کرد که چرا بجای اینکه خبرآغاز آبگیری بندکمال خان از سوی مسولان وزارت انرژی وآب افغانستان به اطلاع عامه رسانده شود، خبرگزار بی بی سی با پخش یک تعداد عکس های هوائی وزمینی ازموقعیت بند وچگونگی استحکامات آن را در اختیار استخبارات منطقه میگذارد تا قبل از آنکه به بهره برداری گذاشته شود، دشمنان در صدد تخریب آن برآیند.

دراینجا لازم است تا بگویم که کاربندکمال خان بدستوروهدایت شخص داودخان در زمان ریاست جمهوریش آغازشده است، مگردریکی دوجای از نوشته ها وتبصره های هموطنان گفته شده که تهداب بندکمال خان درسال ۱۳۴۵یعنی در زمان دموکراسی ظاهرشاهی گذاشته بود؟؟؟

هریکی ازما که بیشتراز ۶۰ سال عمرداریم تاریخ زنده وطن خود ویا لا اقل شاهد کارکرد های حکومت های افغانستان استیم.همه میدانند که درسال ۱۳۴۵ هنوزمعاهده آب هلمند میان افغانستان وایران به امضا نرسیده بود و حکومت های افغانستان ( داکترمحمد یوسف خان ومیوندوال ونوراحمداعتمادی وداکتر ظاهر) ودر رأس شان ظاهرشاه، با وجود داد وفریاد مکررمردم نیمروز که سیلابهای هیلمند هرساله محصولات بثمر رسیده آنها را می بلعید ونابود میکرد،وخواهان بستن بندی بودند،هیچیکی جرأت نداشتند در بارۀ خرابی های وارده رود خانه هلمند چند دقیقه صحبت کند تا چه رسد به ساختن بندی بر رودخانه هیلمند!!

من خود یکی از فرزندان نیمروز هستم وتاریخ مد وجزر هیلمند و تقاضای مردم نیمروز را برای بستن بند آب بخاطر دارم ، درحالی که سیلاب های رود هلمند بوسیله شیلۀ چرخ طی سالهای ۱۳۳۵- ۱۳۵۰مثل اژدها به دور قلعه گنگ حلقه زده بود وهر لحظه امکان تحریب کردن گوره های خاکی اطراف قلعه کنگ وشهر وبازار آن بیشتر شده میرفت، اما دولت توان فرستادن دو بلدوزر را نداشت تا خاکریزهای اطراف مرکز حکومتی کنگ را تقویت کند.من در سال ۱۳۴۷مدیرلیسۀ ابوداودسجستانی در ولسوالی کنگ بودم. روزی وکیل دوست محمدخان گورگیج وکیل نیمروز در ولسی جرگه به لیسه ابوداود آمد ومیخواست با شاگردان یکی از صنوف ملاقات کند، به او گفتم اگر از ساختن بندی درنیمروز خبری داری وبا شاگردان بگوئی ازشما خوشحال خواهندشد. وکیل دوست محمدخان گفت شکایت وخواست مردم نیمروز را با شاه درمیان گذاشته ام اماشاه فرموده اند تا زمانی که مسئله تقسیم آب هلمند با ایران یک طرفه نگردد ، ساختن هیچگونه بندی درنیمروزممکن نیست.

بنابرین اگر درسال ۱۳۴۵ یا ۱۳۴۷ خبری از بند کمال خان درمیان می بود هم من وهم وکیل دوست محمدخان وهم مردم نیمروز از آن مطلع می بودند، درحالی اصلان چنین خبری نبود وهرکس که تاریخ بنای بندکمالخان را به سال ۱۳۴۵یعنی دوران شاهی پیش برده باید بداند که چنین ادعایی حقیقت ندارد وحقیقت آن است که بعد از امضای معاهده آب هلمند بین افغانستان وایران درسال 1352 زمینه اعمار بند کمال خان در نیمروز میسرگردید. و شهید داودخان در زمان ریاست جمهوری اش بعد از آنکه دانست ایران در پرداخت کمک های وعده داده شده شاه ایران به افغانستان تعلل میکند وهدف ایران امتیاز خواهی بیشتز آب از رودخانه هلمند است، دستور میدهد تا دولت امکانات خود در ساختن بندکمالخان بکار گیرد. وپس از آن است که پروژه بندکمال خان از اولویت های دولت جمهوری میگردد.

موثق ترین معلومات را دراین زمینه جناب داکتر انجنیرعبدالحنان روستائی، در رساله «سرنوشت زار پروژۀ زراعت و آبیاری نیمروز» ،از روی پلان هفت سال داودخان چنین بر رسی کرده است:

« اعمار بند کمال خان .... در سال ۱۹۷۶ یک بررسی عمومی برای اعمار این بند و مخرج ها و ساختمان های دیگر آن از طرف شرکت امریکایی به نام ایکو و شرکت هندی به نام واپیکا و شرکت مشاور سویسی به نام الکترووات صورت گرفت. این تحقیق که مدت شش ماه طول کشید، حاوی یک طرح پلان پروژه و اطلاعات و اسناد اعلان داوطلبی برای برآورد کنندگان بود. در مرحلۀ دوم طرح ساختمان و اعلان خرید ماشین آلات و دستگاه های تخنیکی که همچنان مراقبت و تدابیر امنیتی را در بر داشت، تمام گردید. کار ساختمان پروژه در سال ۱۹۷۶ شروع و قرار بود که در سال ۱۹۸۳ به پایان برسد. نظر به قراردادی که بین وزارت آب و برق وشرکت واپیکا صورت گرفت، کار مراحل اول و دوم پروژه در ساحۀ عمل پیاده شده و به اتمام رسید.

قرار بود که کار مرحلۀ سوم پروژه در سال ۱۹۸۰ میلادی آغاز شود. ولی بعد از تغییرات اوضاع سیاسی افغانستان در سال ۱۹۷۸ تأمینات مالی پروژه از طرف امریکا کاهش یافت و در اخیر سال ۱۹۷۹ به کلی قطع گردید. به دلیل یک سلسله مشکلات ناشی از جنگ، شرکت سویسی الکترووات نیز در سال ۱۹۷۹ افغانستان را ترک نمود که بدین ترتیب بقیه کار های پروژه ناتمام ماند. کارهای ساختمانی تا موقع آغاز تجاوز روسها حدود ۳۰ در صد پیش رفته بود، که متأسفانه در طول سالیان جنگ مورد تخریب و چور و چپاول قرار گرفت.

هدف پروژه :

اعمار بند کمال خان دو هدف را دنبال میکرد، یکی تأمین آبیاری و تولید برق برای منطقه و دیگر جلوگیری از آبخیزی ها. جهت تکمیل آن میبایست دو دیوار به طول ۱۷۰۰ متر و ارتفاع ۱۲ متراعمار می گردید. زیرا با آبخیزی ها، ساحات زراعتی زیر آب شده و خساره مند می شوند و از طرف دیگر این آب خیزی ها باعث تخریب و لغزش سواحل دریای هلمند نیز میگردد. تخریب روستاها و شهر های زرنج، کنگ و غیره به صورت کلی مدهش و خانه برانداز است. زیرا خانه های مسکونی درین مناطق از گل ساخته شده و توان مقاومت در برابر آب را ندارند. در سالهای سیلابی بیش از صد هزار هکتار زمین در جوار منطقه خوابگاه و پایانتر از آن صدمه می بیند (پلان هفت ساله، ص۱۹۳). به همین دلیل اهداف اساسی این پروژه در قدم اول جلوگیری از آبخیزی، تنظیم آب و استفادۀ اعظمی از منابع نادر آب بود. همچنان در مواقع آب خیزی بایست آب اضافی توسط دو کانال طبیعی[قدیمی] جناحی (رود بیابان و رود خشک) به جهیل گودزره هدایت می یافت. به کمک کانالهای چپ و راست بند کمال خان امکان انکشاف و اصلاح ۷۵ هزار هکتار زمین در مرحلۀ اول میسر است و از جانب دیگر امکانات آبیاری مناطق پایین دریای هلمند نیز موجود است. به مقصد جلوگیری از سیلاب و رهنمایی آن به گود زره قرار بود در پلان هفت سالۀ زمان داوود خان یک بند خاکی در حصه قلعه افضل خان اعمار و ساحۀ اطراف این ناحیه از طریق بند تحفظی بین بند کمال خان و قلعۀ افضل خان حفاظه گردد. احداث پر چابۀ آب و آخذۀ کانال های راست و چپ توأم با ساختمان دروازه های کنترول آب و سرکهای حفظ و مراقبت و احداث زاهبر ها در پلان هفت ساله پیش بینی شده بود (پلان هفت ساله).

هدف دیگر پروژه، آبیاری و استفاده از ۱۱۹۰۰۰ هکتار زمینهای موجوده و۵۵۰۰۰ هکتار زمینهای بایر در ولایت نیمروز بود. در انکشاف بعدی قرار بود که ۲۱۰۰۰۰هکتار زمین در چوکات این پروژه تحت آبیاری قرار گیرد.

تولید برق

به علاوه قرار بود که یک کارخانۀ تولید برق به ظرفیت ۹ میگاوات فی ساعت در منطقۀ قلعۀ افضل خان اعمار گردد، که بدین ترتیب اساسات زیر بنای صنعتی و تخنیکی در منطقه به خصوص در شهر زرنج گذاشته می شد (شهر زرنج از چند سال بدینسو از برقی که از ایران خریداری می شود استفاده می کند). اضافه بر آن باید یک بند آبگردان با تمام واحد های تنظیم آب و جوی های خروج آن نیز با ظرفیت ۱۹۱۵ متر مکعب فی ثانیه اعمار گردد و همچنان در نظر بود که یک کانال برای جلو گیری از آب خیزی کشیده شود که آبرا به جهیل گود زره هدایت نماید.

کانالهای عمده بند کمال خان :

بند کمال خان دارای دو کانال بوده که به طرف شرق و غرب امتداد می یابند. کانال غربی زمینهای گود زره را آبیاری می کند. کانالهای شرقی (زرکن و زورکن) زمینهای مناطق قلعه فتح، شهر غلغله، امیران، مناطق غربی چخانسور و شرق ولسوالی کنگ را آب می دهد. این کانال از طرف شرق به شمال الی لاش جوین در ولایت فراه امتداد دارد، که می تواند زمینهای زراعتی را تا ولسوالی لاش جوین آبیاری نماید. کانال هایی که به گود زره می پیوندند، می توانند برای ثبات، استحکام و صیانت محیط زیست و تربیه و پرورش ماهی مورد استفاده قرارگیرند.

قرار پلان های انکشافی قبلی باید، کانال دیگری به امتداد کانال لشکری نیز اعمار گردد، که این کانال پسانتر به سه کانال کوچکتر انشعاب نموده و مناطق کنگ، ابراهیم آباد و سیخسر را آبیاری نماید. همچنان انتظار می رفت که کانال کنگ برای آبیاری مناطق «میل کورکی» به آنطرف امتداد و به کانال صمدی وصل گردد. اعمار یک بند دیگری در منطقۀ قریۀ حاجی محمد افضل خان برای تدارک آب مناطق «تره خون»(درسمت چپ رودخانه) یک امرحتمی ولازمی است. چه برای آبیاری در آنجا ضرورت به چندین کانال می باشد.» (داکتر روستائی،مقاله: سرنوشت زار پروژۀ زراعت و آبیاری نیمروز، بخش سوم، پورتال افغان جرمن آنلای،آرشیف مقالات نویسنده)

[ ترقون: قلعه بزرگی است واقع درشمال غرب بندکمالخان.درموردوجه تسمیه آن گفته میشود که رستم درقلعه بصورت سزارین تولدشده بنابرین نام قلعه از کلمه"ترقیدن" بصورت "ترقون" گذاسته شده ولی مردم محل آنرا تراکو وتراخون مینامند.سیستانی]

فاز اول احداث بند کمال خان در زمان محمد داود، اولین رئیس جمهوری افغانستان آغاز شد اما به دلیل جنگ داخلی ناتمام ماند. فاز دوم که در۲۰۱۱ آغاز شدو شش سالرا در برگرفت. و فاز سوم که به نصب توربین‌ها و تأسیس یک نیروگاه برق و ایجاد کانال‌های آب اختصاص دارد، در ۲۵ اپریل۲۰۱۷ آغازشد. قرار است فاز سوم بند کمال خان ظرف چهار سال باصرف ۱۰۰ میلیون دالر به پایان برسد.

حال که خبر اکمال بند کمال گوشها را نوازش میدهد میخواهم این کامنت خوب از حسن بیژن را نقل کنم که میگوید:« روح داود خان نخستین رئیس جمهور و موسس و بانی نظام جمهوریت در افغانستان شاد باشد. با آغاز بهره برداری از بند کمال خان در حقیقت امر یکی از آرمان های محمد داود که بخاطر اعتلای افغانستان در سر داشت ، برآورده گردید.

روح تتسو ناکامورا - کاکا مراد نیز شاد باشد که با استفاده از اندوخته های علمی خود ، آب های افغانستان را در شرق افغانستان مهار نمود و پروژه های بزرگ آبیاری را بخاطر کشت و زراعت و بهبود زندگی مردم رویدست گرفت.

افتخار به آنعده انجنیران و مهندسان افغان که با صداقت و روحیه وطنپرستی در اعمار بند کمال خان سعی و تلاش خستگی ناپذیر بخرج دادند.

امیدوارم این پروژه بزرگ که در ادامه حیات آن خیر و فلاح مردم شریف و نجیب ما نهفته است ، از شر کوردلان و دست اندرکاران فساد و شرارت در امان باشد.»

پایان ۴/ ۲/ ۲۰۲۱