زنان ومشکلات فرا روی شان در جامعهٔ افغانی
نویسنده: عبدالقیوم میرزاده
پیوسته به گذشته (قسمت سی و نهم)
منفعل بودن و ضعف زنان در برابر مصایب اجتماعی علیه خود
به ادامهٔ یادآوری نام و کارنامه های عدهٔ از شیر زنان کشور ما که بارگران تبعیض و استبداد را بدوش کشیدند و با وصف همه محدودیت های جامعهٔ مردسالار توانستند نمونه های بارزی از فداکاری، وقف و پویایی در راه میهن دوستی، ارتقای فرهنگ، ادب، اجتماع، سیاست و اداره را ثبت اوراق زرین تاریخ کشور ما کردند میتوان نام برد:
- عایشه درانی دختر یعقوب علی خان توپچی باشی از رجال با نفوذ قوم درانی متولد کابل بود. موصوف متولد ۱۱۵۰ و وفات ۱۲۳۲ میباشد. عایشه درانی از شاعران بزرگ افغانستان صاحب دیوان بزرگ اشعار با داشتن ۳۰۰۰ بیت شامل قصاید غزلیات، مثنوی‌ها، مخمس و ترجیع‌بند، رباعیات و دوبیتی‌ها، و قطعات و شکواییه‌ها میباشد. او قریحه بزرگ شعری داشت و از سنین بیست سالگی تا آخر عمرش شعر بسیار بلند به سبک شعرای نامدار کشور و منطقه سرود.
- میرمن عینواز زنان نامدار روستائی قندهار است. مرحوم رشاد، در بارۀ او چنین روایت میکند: دریک منزلی راهی که از قندهار بسوی کابل میرود، کاریزی وجود دارد که بنام «کاریزعینو» یادمیشود.«عینو» نام یک زن افغان روستائی است که احمدشاه بابا کاریزمذکور را به عنوان چادر برایش بخشیده بود. پوهاند رشاد در این باره میگوید شوهر میرمن عینو جز لشکر احمد شاه بابابود که بعد از برگشت یک مسافرت جنگی در یک منزلی شهر قندهار در حوالی همین کاریز عینو متوقف و به استراحت میپرداخت. چون خانه این سرباز در نزدیکی محل استراحت قوا بود بناً به منز لش رفته است ولی خانمش با وصف آنکه از دیدار شوهرش بعد از جنگ بسیار خرسند شده بود اما بعد از دانستن اینکه او هنوز هم باید بوظیفه اش میبوده است او را دو باره به قطعه مربوطه اش بر میگرداند. احمد شاه بابا با شنیدن این قضیه همین کاریزرا به این خانم به پاس دسپلین و وطن دوستی اش به عنوان چادر تحفه میدهد.
- میرمن سپینه یا سپین ادی دختر نورمحمدالکوزی، معاصر یار محمدخان الکوزی حاکم هرات در نیمه اول قرن ١٩بود. در سال١٨٣٧م که ایرانیان برهرات حمله کردند و آنرا تحت محاصره درآوردند، این زن با احساس صحنه های نبرد و مبارزه افغانها برای دفاع از هرات را در اشعار حماسی خود به تصویر کشیده است. احساس عالی وطن دوستی وتوانائی او را در اشعارش که بیانگر ید طولای وی در شعر و ادب حماسی میباشد تبارز میدهد.
- غازی ادی که نام اصلی اش بی بی الماس است، شوهرش حبیب اکا از اقوام سلیمان خیل کتواز میباشد. در بعضی روایات آمده است که غازی ادی باشندۀ اصلی لوگربود و بعداَ در کابل مسکن گزین گردیده است. غازی ادی در جنگ های چهار آسیاب، قلعۀ قاضی، کوه قروغ، وسنگ نبشته اشتراک داشت، وی در کوه آسمایی با ۴۰۰ چهار صد زن بر ضد انگلیس ها میرزمیده، در جنگ سنگ نبشته قوماندۀ جنگ را بدست داشت، و در دامنه های کوه آسمایی با هشتاد تن از زنان مجاهد توسط انگلیس ها به شهادت رسید و درکارتۀ پروان کابل دفن گردیده است. زیارت وی تا امروز کنار سرک بین کارتۀ پروان و سرک دوم کارته پروان وجود دارد. که این مقبرۀ توسط امیر امان الله با سنگ مرمر فرش و مزین گردید تا خاطره تابناک این شیر زن تاریخ آزادیخواهانه کشور ما ماندگار بماند. همچنان از این زن قهرمان روایت است که در جهاد ملی کشور علیه انگلیس درسال ۱۸۷۸ م با شتارت و مهارت فراوان رزمی میرزمیده ودر این جنگ سخت متوجه میشود که پرچمدار شهید شده و موصوف از افتادن پرچم به زمین جلوگیری و خود پرچم داد خواهانه و آزادیخواهانه را بر افراشته نگهمیدارد. همچنان برای مبارزین ضد انگلیس باروت ومرمی میرساند ودر شمشیر زنی وتیراندازی ماهر بود وگفته شده که هنگام حرکت لشکر غازیان او برای لشکر سرودهای ملی میخواند و بدینگونه احساسات ملی ودفاعی انان را به خروش میاورد وسرگروه سایر مبارزین زن بود وغازیان بوسیله راهنمایی های اوپیروزی های زیادی بدست اوردند.
- ملالی یکی از قهرمان زنان تاریخ افغانستان میباشد. در جنگ میوند علیه انگلیس زیر رهبری غازی محمد ایوب خان زمانیکه جنگ با شدت جریان داشت بنابر طوالت جنگ و تلفات نیرو های خودی روحیه جنگی در میان سربازان روز تا روز ضعیف تر میشد و آذوقه و مهمات جنگی نیز رو به کاهش بود، ملالی که در آنزمان هفده سال داشت و مسکونه منطقه میوند بود با یک گروپ دختران همراه شده و وارد میدان جنگ شدند. این دختران قهرمان زیر رهبری ملالی برای سربازان آب، نان و مرمی میرساندند و زخمی ها را تداوی و پرستاری میکردند. ملالی که در عین زمان قریحه شعری هم داشت اشعار حماسی برای همرزمانش میسرود و در این جنگ زنان توانستند روحیه بزرگ استقامت و و پایداری برای آزادی به همهٔ سربازان بدهند و جنگ میوند به این تزرتیب به نفع افغانان خاتمه پیدا کرد و انگلیس با تمام ساز و برگ مدرن جنگی اش به عقب نشینی مجبور ساخته شد انگلیسها نه تنها در این جنگ عقب نشینی کردند بلکه به تخلیه کامل افغانستنان پرداختند. به قرار روایتی در همان روز عقب نشینی قوای دشمن ملالی جام شهادت نوشید و نام خود را در تاریخ مبارزات آزادیخواهان ودادخواهانه کشور ثبت کرد.
- مخفی بدخشی ( ۱۸۷۶ – ۱۹۵۳ ) از شاعران بزرگ ادب دری بوده نامش سید نسب و یا سید نسب بیگم از تبار بدخشانیان بوده که نیاکانش از امیران محلی بدخشان بودند و خانواده‌اش در روزگار پادشاهی امیر عبدالرحمن خان از بدخشان به قندهار تبعید شدند بود و در کابل و قندهار میزسته است. مخفی بدخشی دانش و معلومات عمومی را به‌گونهٔ مخفی و بدور از نظر سیاسیون وقت از بزرگان و آگاهان خانواده خویش فرا گرفت. وی در شانزده سالگی به سرودن شعر آغاز کرد. مخفی بدخشی از عالمان وشاعران دوره خود بوده است ودر مراحل سخت زنده گی فراگرفتن علوم دینی وادبی را ادامه داد ودارای قدرت بیان واستعداد ادبی خاصی درشعر گفتن بوده است که اشعار اواخر زنده گی او انباشته از اندرزهای زیبا وسودمند است.
- خانم حلیمه مشهور به ببو جانی یا بوبو جان دختر عتیق الله خان و نواسه امیر دوست محمد خان میباشد. بنابر زیبایی بینظیرش با امیر عبدالرحمن خان ازدواج کرد و بنابر ذکاوت، تدبیر، آگاهی و دانایی اش از زنان بسیار با منزلت و قابل احترام امیر عبدالرحمن خان بود. او در بسیاری موارد به عبدالرحمن خان در امور مملکت داری و سیاست مشوره های بسیار سودمند میداد که در بخشهای قبلی ذکری از کارنامه هایشان بعمل آمده است.
- امنه فدویی او درسال ۱۸۹۷ میلادی در کابل بدنیا امد. موصوف یک شاعر و عالم ونویسنده بسیار توانا بوده است. اشعار وی ارامش بخش و انباشته از صنایع ادابی است. او همچنان نثر بسیار اعلی ادبی مینوشت و بسیاری از همدوره هایش از نثر بسیار روانش بهره میجستند.
- مستوره غوری دختر میر سید اعظم غوری که نام اصلی اش حور النسأ میباشد در سال ۱۸۳۲ میلادی در قریه پَرچمن ولایت غور متولد گشته است. او را همچنان بی بی سفید پوش میگفتند. مستوره غوری یكی از زنان سخن سرای قرن 13 هجری است كه ديوان كاملی به نام ( تحفة العاشقين و مفرح المسلمين ) از خود به جای گذارده است. اين ديوان نزديك به ۳۵۰۰ بيت را در برمی‌گيرد. اشعار آن خیلی پُخته و آراسته با قوانین شعری بوده است . مستوره غوری شعر بسیار بلند میسروده و در اشعارش انزجار و نفرت از وضعیت حاکم آنزمان و گله مندی از اطرافیانش احساس میگردد. احتمالاً او نیز یکی از قربانیان مانند رابعه بلخی بوده است. او نیز دربهاران جوانی در سال ۱۸۷۵ میلادی احتمالاً به قتل رسیده است اما سندی مبنی بر قتلش در تاریخ به مشاهده نمیرسد.
- لوی ادی دختر کلان پائنده خان بارکزائى و مادر وزير فتح خان بود ، اين زن بر علاوه تربيت فرزندان شجاع و دلاور ، زن مدبر و سياست دادن بود . در شجاعت، دلیری و دستگيرى از ناتوانان شهرت فراوان داشت ، همهٔ مردم با او ارادت خاص داشتند و محبوب القلوب همگان بود . لهذا مــــــردم همچنانکه به احمد شاه درانى لقب « بابا » و به زرغونه ونازو لقب « انا » دادند ، به اين زن مدبر و کاردان نيز لقب « لويه ادى » را دادند. کاردانی و تدبیر وی باعث گردید که سلسله محمدزایی ها در افغانستان صاحب اقتدار شدند. او هم مشاور بود و هم مربی بسیار با دانش. کار ازموده در امور کشوری و حکومتی.
- میرمن خجو خانم با درایت امیر دوست محمد خان ومادر وزیر اکبر خان است به گمان اغلب در سالهای ۱۷۹۰ - ۱۷۹۵ تولد شده و اسم اصلی وی خدیجه میباشد. او در ایام پناهنده گی پسرش در بخارا برضد قوای انگلیسی میرزمید. او به پسرش پیام فرستاد تا به کشوربر گشته و وطن و مردمش را از چنگ انگلیس وارهاند. او مشاور آگاه امور امیر دوست محمد خان بود. او در تمامی تحولات و امور دورانش نقش بسیار ارزشمند داشت. افکار آزادی خواهانه و اصلاحی وی در شکست انگلسی ها رول بسزایی بازی کرد.
- مادر مدد خان که خواهر امیر دوست محمد خان و خانم عبدالرحیم خان، که در تاریخ مشهور به مادر مددخان میباشد و ازاسم اصلی وی ذکری نشده است . در زمان تجاوز انگلیس به افغانستان قرآن را در بغل گرفته خانه بخانه رؤسای با رسوخ کابل، کوهستان و پروان گشته و در مقابل مردم چادر می افگند وآنها را به قرآن سوگند میداد وبرای مقابله با انگلیس و راندن آنها از کشور تحریک میکرد. پایان قسمت سی و نهم (ادامه دارد)