عمده ترین آثار محققان ومورخان در بارۀ شاه امان الله

بخش اول

نام شاه امان الله، با استقلال خواهی،وطن پرستی، تجدد طلبی ، قانون مداری(عدالت خواهی) و تساوی حقوقی احاد جامعه، تعمیم معارف وکسب دانش برای تمام اتباع کشور،حمایت از نهضت نسوان گره خورده است.

افغانهای حقیقت پسند میدانند که شاه امان الله، برای سرافرازی وسعادت مردم افغانستان مدت ده سال خواب وراحت را برخود حرام ساخته بود تا در پرتو نعمت استقلال مردم افغانستان را از خواب قرون واعصار بیدار کند وآنها را در شاهراه ترقی ورفاه اجتماعی سوق دهد. به این منظوراو تاج سلطنت را بشرط استرداد استقلال کشور بسرگذاشت(۹حوت۱۲۹۷) وپنج ماه بعد استقلال سیاسی افغانستان را درروز ۲۸ اسد ۱۲۹۸ از منبرمسجد عیدگاه بگوش شهریان کابل رساند.

از آن تاریخ ببعد افغانستان وارد مرحله جدیدی از حیات سیاسی خود گردید ودر صف ملل آزاد جهان قرارگرفت وتوانست روابط سیاسی وفرهنگی وتجاری ودوستی را با سایر کشورهای جهان برقرار کند.

صاحب نظران داخلی وخارجی نیز استقلال افغانستان را تحت زعامت شاه امان الله یک امربسیار مهم درحیات سیاسی افغانستان شمرده اند.

داکتر سپنتا (وزیرخارجه دولت کرزی) گفته بود:« شاه امان الله، در شیفتگی به استقلال و آزادی این میهن، سرآمد همه سرداران و سالاران آزادی کشور ماست. این سرزمین یاد و نام شاه امان الله را همچنان با افتخار و سربلندی، تا سرمدی، تا جاویدانه، بلند نگه خواهد داشت. او فرزند راستین این آب و خاک بود، عاشقی سینه چاک به میهن و مردم.» (سخنان داکترسپنتا، به مناسبت پنجاه سالگی درگذشت شاه امان الله،درسایت افغان جرمن آنلاین)

لیون پولادا نویسنده امریکائی، زیرعنوان«فصل ناتمام» مینویسد: «امان‌الله خان را می‌توان بدون شک آغازگر فصل نو و تجددخواهی در تاریخ افغانستان دانست. گام‌های را که او برداشت، در صورتی که عملی می‌شد، ساختارهای سیاسی و اجتماعی افغانستان را دگرگون ساخته، افغانستان را امروز در زمره ملت‌های با افتخار و متمدن منطقه قرار می‌داد.»

موریس فوشه، سفیرفرانسه درافغانستان درعهد امانی،در باره شاه امان الله نوشته است:« کلمات نمیتواند بزرگی وعظمت شخصیت او را بیان کند.این جوان درمقایسه با عمر خود در امور سیاسی شعور عجیب وحیرت آوری دارد.با شجاعت اهداف مشخص خود را به پیش می برد. هنگامی که من او را ملاقات کردم،لباس جنرالی بتن داشت .جلد سفید، چشمان سیاه ودرشت دارد. درچشمان او اقتدار و حزم واعتدال می درخشید. امان الله خان از اثر ذکاوت سرشار، شهامت وفهم مسایل سیاسی ،هرکس را تحت تاثیرخود قرار میداد.امان الله خان این کفایت را دارد که مسایل پیچیده به ارتباط همسایگان (روس وانگلیس) را با اطمینان کامل مطرح کند ونظر وفیصله خود رانسبت به آنها صادرنماید. او صاحب عزم وارادۀ قوی است. تاهنوز صیقل زمانه را ندیده وکامیابی های زیادی را نصیب شده است. بطور مثال در مدت اندک افغانستان را به تمام جهان معرفی کرده است. » (سایت بینوا ،تیمورشاه یوسفزی،مقالۀ ملی تاریخ)

انگلیس ها برای اینکه انتقام تحقیرخود را در جنگ استقلال از ملت افغان بگیرد؛ با دسیسه ها وتوطیه ها روحانیون وابسته بخود و مردم جاهل را علیه شاه به قیام وا داشتند و آن شاه مترقی و پیشرو را باسقوط روبرو نمود وبجای آن یک آدم جاهل وبیسوادی را برگرده ملت سوار کرد که در مدت ۹ ماه آن مرد داکو و رهزن بی مقدار با همراهان رهزن تر از خود مردم را به کاسه سر آب داد‌.

انگلیس تنها به سقوط وتبعید شاه امان الله اکتفا ننمود بلکه تا توانست توسط اجنتان ونوکران خود آن شاه را تخریب کرد و بارها برای ترورش در خارج ازکشور توطیه چید و هربار این توطیه ها توسط استخبارات خارحی منجمله روس ها کشف وخنثی ساخته میشد.

متاسفانه درمدت ۴۰ سال سلطنت نادرشاه و برادرانش، تلاش ګردید تا نام ونشان شاه امان الله غازی را از صفحات تاریخ محو و نابود کنند، ولی با وجود سوختاندن تمام کتب درسی عهد امانی که در آنها نام وکارنامه های آن زعیم ملی وجود داشت،یکجا با قصر زرنگار که در آن اعلامیه برسمیت شناختن استقلال افغانستان قرائت شده بود در آتش سوختند، اما نتوانستند که نام آن شاه میهن پرست را از ذهن وقلب مردم افغانستان پاک کنند. زیرا نام امان الله با نام استقلال کشورعجین شده است و تا ازاستقلال نامی باشد، نام او نیز پابر جا خواهد بود. وهیچکسی نمیتواند محبوبیت آن شخصیت ملی را از قلب و ذهن مردم حق شناس افغان پاک کند.

پس ازکودتای ثور،با نشرمجدد تاریخ غبار(افغانستان درمسیرتاریخ) در خارج از کشور و ورود آن به کابل، نام ونشان آمان الله خان با برنامه های مترقی او در مطبوعات کشور انعکاس یافت و مردم به کارنامه ها وبرنامه های اصلاحی شاه امان الله آشنائی پیدا کردند وکم کم در دل تحول طلبان وترقی پسندان مهرومحبت آن شاه متجدد وآزادی خواه جا گرفته رفت. در دهه هشتاد قرن بیستم بود که من با کارنامه های شاه امان الله وعشق آتشین او به استقلال وتعالی مردم افغانستان آشنا شدم ونفرت شدید او نسبت به استعمار انگلیس را درک ومحبت واحترام او را دردلم جادادم وسعی نمودم بیشتر او را ارج بگزارم .

از اوایل سال ۲۰۰۱ببعد کتاب ها ورساله ها ومقالات تحقیقی مهمی هم درمعرفی کارنامه ها وبرنامه های تجدد خواهی شاه امان الله از جانب نویسندگان داخلی و خارجی نوشته شده وبه چاپ رسیده اند که خواننده را با اهداف مترقی نهضت امانی وتدوین وتصویب قوانین مدنی وتحقق آن درکشوربغرض تامین عدالت وتحرک جامعه بجلوآشنا میکند. همچنان در همین دو دهه قبل مقالات ورسالاتی در مخالفت با شاه امان الله وبرنامه های اصلاحی نیز از سوی نویسندگان ومورخان افغانی بچاپ رسیده اند که خوشبختانه اهداف استعماری چنین آثار وکتب نیز بزودی درک وبخوبی وبموقع پاسخ داده شده است.

درمیان نویسندگان ومورخان داخلی،که نهضت مترقی امانی را به خوبی معرفی کرده اند، میتوان از میرغلام محمدغبار، علامه عبدالحی حبیبی، عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، فیض محمدکاتب، ومحققان توانای دیگری چون: داکتر سید عبدالله کاظم، داکتر عبدالرحمن زمانی ،اقای احسان لمر،اقای پیکارپامیر، داکترسنزل نوید،سرمحقق حبیب الله رفیع ، داکترخالق رشید ، داکترجمال بارکزی وتعداد دیگری از نویسندگان شجاع وحق پسندی نام برد که قدر شاه امان الله وکارکردهای او را بخوبی دانسته وپاسخ دشمنان آن شاه مترقی را توسط مقالات ورسالات وکتابهای تحقیقی خویش بدرستی داده اند.

آرشیف مقالات برخی ازاین دانشمند در پورتال افغان جرمن گنجینه بزرگی از اطلاعات موثق تاریخی وعلمی به شمار می اید که میتوان از آنها ذیلاً نام برد.

یکم- داکتر سید عبدالله کاظم از محققان بزرگ ودانشمندان سترگ افغان است که با نوشتن کتاب های زیر:

1- «زنان افغان در زیرفشارعنعنه وتجدد» ،

2-« شاه امان الله غازی ـ بانی تحول در زندگی زن افغان»،

3-«مجموعه ارشادات و بیانات شاه امان الله غازی حین لویه جرگه ۱۳۰۳»

4-«شرحی مختصرپیرامون اعلامیه ای تحت عنوان«کشف الحال نادرخان بقلم اعلیحضرت امان الله خان»،

5-"شاه امان الله غازی و برنامه های انکشاف معارف در کشور»

6-« استرداد استقلال کامل افغانستان یک واقعیت مسلم تاریخی است»،

7-« شرحی در بارۀ پیشنهاد متارکه در جنگ سوم افغان ـ انگلیس» ،

8-« تجلیل از سالگرد استقلال ارجگذاری به یک رویداد بزرگ تاریخی کشور است»،

9-« چرا شاه امان الله غازی پیشنهاد انگلیس ها را مبنی بر متارکه قبول کرد؟»،

10- سایرمقالات بمناسبت تجلیل از استرداد استقلال درپورتال افغان جرمن،

هریک از آثارفوق با دیدگاه های تازه وبکردر بارۀ شاه امان الله وبرنامه های تعمیم معارف بخصوص به ارتباط اعلامیه شاه امان الله دراختیار میگذارد .

باقی دارد