عمده ترین آثار محققان ومورخان در بارۀ شاه امان الله
بخش دوم
دوم- داکترعبدالرحمن زمانی یکی از دانشمندان ومحققان زبردست کشور است که درپورتال افغان جرمن آنلاین ۱۶۹ مقاله تحقیقی وتحلیلی دارد. اکثریت این مقالات در بارۀ دورۀ امانی وتوطئه های انگلیس برای سقوط شاه وبقدرت رساندن نادرخان است. ازآنجمله دوکتاب داکتر زمانی بسیارحایز اهمیت اند:
1-بازنگری دورۀ امانی وتوطئه های انگلیس،
2-پوهاند کاکر نابغه يا تحريف نگار تاريخ معاصر افغانستان؟
داکتر زمانی با توجه به این سخنان «غبار» که در پیشگفتار جلد اول «افغانستان درمسیرتاریخ» نوشته است: «مردم افغانستان یکی از مبارزین جدی ضد استعمار است که از قرن نوزدهم مورد تطاول سیاسی وچپاول فرهنگی استعمار قرار گرفته است . ما در آسیا با دو دسته مؤرخین و نویسندگان مغــرب زمین مقابلیــم که آن یکی دانشمندان حقیقی و ایــن دیگری وابسته به اغراض استعماریست. دستۀ اول کسانی اند که در تحقیق احوال ملل همت گماشته، در علم و ادب، لسان و لغت، تاریخ و فرهنگ شرق فرورفتند و مدنیت های مدفون در زیر خاک را مجدداً احیا کردند. این دانشمندان بشری که حاصل صحیح تمدن و فرهنگ جدید عالم اند، به عــلوم دنیا خدمت نمودند و از جمله تواریخ بین النهرین، مصر، افغانستـــان و ایــران و غیره مدیون خدمات ایشان است. دستۀ دوم کسانی اند که یا اصلاً در تاریخ مشرق زمین واردنبوده و مقلد نویسنــدگان استعمـاری غــــرب محسوب اند و یا آنکه علم و دانش خود را وقف خدمت در راه سیاست و استعمار غرب در شـــرق نموده اند، سیاست و استعماریکه عصبیت مسیحت و حمیت فاشیستی قارۀ اروپا را بر مطامع اقتصادی و سیاسی خود افزوده بود . اینست که تاریخ ملل آسیا بازیچۀ اغراض استعماری گردید و پرده جعل و تحریف و کذب و افترا بر چهره حقایق و واقعیات کشیده شد.»(غبار،صفحه اول پیشگفتار جلد اول)
باشجاعت علمی نوک قلمش را بسوی آنهای نشانه رفته است که درلباس تحصیل کرده تلاش ورزیده اند شاه امان الله را از پشت خنجر بزنند. وبجواب آنهای می پردازد که شکست امان الله خان را عدم محبوبیت او درمیان مردم تبلیغ میکنند،نه توطئه های انگلیس.
داکتر زمانی علاوه برپاسخ های مستند به رساله داکترحسن کاکړ، زیر عنوان«دپاچا امان الله خان واکمنی ته نوی کتنه» به رساله باری جهانى زیرعنوان «د اعليحضرت امان الله خان اصلاحات او سقوط» نیزجواب درخور قبول داده است و زیرعنوان «اصلاحات امانى علت اغتشاش يا قربانى اغتشاش؟» پاسخ باری جهانی را مستند داده است که انسان میتواند به قوت قلم و منطق زمانی پی ببرد.
داکتر زمانی بعد از نشراعلامیه شاه امان الله تحت عنوان (کشف الحال نادر بقلم اعلیحضرت شاه امان الله) در رابطه به پلان انگلیسها دربقدرت رساندن نادرخان۱۹ مقاله مستند دیگر نوشته است که هریک برای اثبات توطئه های انگلیس در سقوط شاه امان الله وبقدرت رساندن نادرخان بسنده پنداشته میشود.
سوم- کاندید اکادمیسین سیستانی با نوشتن کتاب های:
۱- علامه محمود طرزی، شاه امان الله وروحانیت متنفذ ،
۲- دفاع از شاه امان الله و استقلال ، وجیبۀ ملی ماست،
۳- دفاع از ارزشهای ملی ، وظیفۀ عناصرملی است،
۴-حبیب الله کی بود، عیاری از خراسان یا دزدی از کلکان؟
۵- زعمای بزرگ وکارهای سترگ در تاریخ افغانستان معاصر،
۶-شاه امان الله، اصلاحات وضدیت روحانیت متنفذ با تحولات اجتماعی،
۷-بیست مقاله در باره شاه امان الله واستقلال کشور
۸- وطن وحب وطن از نظرعلامه محمودطرزی،
چهارم- آقای پیکار پامیر با نوشتن کتاب «ظهور وسقوط اعلیحضرت امان الله خان» ،
پنجم-داکتر حشمت با نگاشتن کتاب «از جنبش مشروطه تا دولت مشروطه»،
ششم -جنرال یارمحمدخان وزیری با نوشتن کتاب« د افغانستان د خپلواکۍ تاریخ »،
هفتم-فضل غنی مجددی با نوشتن کتاب"افغانستان در عصراعلیحضرت امان الله خان"
هشتم-داکترسنزل نوید با نگاشتن کتاب(واکنش های مذهبی وتحولات اجتماعی ) ،
نهم-علامه حبیبی با نوشتن کتاب «جنبش مشروطیت در افغانستان»،
دهم-فیض محمدکاتب با نوشتن کتاب «تذکرالانقلاب»،
یازدهم-احسان لمر،با نوشتن مقالاتی زیرعناوین:
۱- رفع تخدیر و تخریب اعلیحضرت امان الله خان
۲- تقدیر از شخصیت نامدار تأریخ، ملکه ثریا طرزی
۳- نهضت امانیه و دشمنی حضرات[ شوربازار]
دوازدهم-عزیز الدین وکیلی پوپلزائی، با نگاشتن کتابهای:
۱- سفرهای شاه امان الله در۱۲ کشوراروپائی وآسیایی
۲-سلطنت شاه امان الله واستقلال مجدد افغانستان
سیزدهم-استاد حبیب الله رفیع:
۱-حاکمیت قاونون، بقلم اعلیحضرت شاه امان الله،
۲- نظامنامه های دورۀ امانی
چهاردهم-سیدعزیزالله مرموز،با ترجمۀ کتاب« سفرنامه شاه امان الله ومقایسه او با زمامداران خلفش»
یاد وکارنامه های اعلیحضرت شاه امان الله راجاویدان ساخته اند.ومیتوان گفت دربارۀ هیچیک از شاهان و رهبران سیاسی افغانستان، اینقدر مقاله وکتاب تا کنون نوشته نشده است که در بارۀ شاه امان الله غازی نوشته شده است.
ناگفته نماند که یکی از کتب ممتع ومحققانه تاریخی کتاب «آتش در افغانستان» از محقق امریکایی ؛ریه تالی استوارت؛ است.این کتاب از معتبرترین کتب برای باز شناسی دوره امانی بشمار میرود. ترجمه فشرده این کتاب بزبان دری از سوی کوهسار کابلی صورت گرفته وباضمایمی از خود مترجم درپیشاور به چاپ رسیده است. ترحمه کامل کتاب بزبان پشتو از سوی سرمحقق حسیب الله حکمتی صورت گرفته و در دوجلد از سوی اکادمی علوم افغانستان به چاپ رسیده است
لودویگ ادمک،افغانستان شناس معروف امریکائی کتابهای زیادی درباره افغانستان واقوام ورجال آن نوشته است ولی دوکتاب او، یکی «روابط خارجی افغانستان در نیمه اول قرن بیست"ترجمه پوهاند محمد فاضل صاحبزاده ودیگری «تاریخ روابط سیاسی افغانستان اززمان امیرعبدالرحمن تا استقلال » ترجمه پوهاند علی محمدزهما می باشدکه در اولی دربارۀ شاه امان الله ومحمودطرزی نکات بسیارمهم و در دومی درباره امیر عبدالرحمن خان وسیاست خارجی اش مطالب دانستنی ارائه میکند.
این درحالی است که اکثریت نویسندگان ومحققان افغانستان درچهاردهه اخیر در داخل وخارج کشور به پیشواز تجلیل از استقلال افغانستان بانگاشتن مقالات پرمحتوای دربارۀاستقلال ومحصل آن شاه امان الله،همواره از او به نیکوئی یاد کرده اند. وتمام رسانه های جمعی اعم ازنوشتاری وشنیداری ودیداری تا رسانه های مجازی(انترنتی) در مورد کارنامه های سیاسی واجتماعی واقتصادی وفرهنگی شاه امان الله نشرات قابل توجهی کرده اند که همه نمایانگر احساس عمیق مردم ما نسبت به استقلال وجایگاه سیاسی و اجتماعی شاه امان الله می باشد.
بنابر تالیف ونشرچنین کتب تحقیقی وتاریخی است که میتوان گفت، شاه امان الله آفتابی است که با دو انگشت نه بلکه باهزارانگشت هم پنهان نمیشود!
پایان۳/۱/ ۲۰۲۲