ن.رادمل
مختصری در رابط به معاهده سال ۱۳۵۱آب هلمند
امروز آب اهمیت قابل ملاحظه و بیشتر از نفت دارد ؛ زیرا بدون نفت زنده گی ممکن است مگر بدون آب نی, از همین رهگذر است که در مناسبات کشور ها تاثیر گذار شناخته شده است.
درین اواخر بروز بحران اب ومنازعه بین کشور ها در مورد استفاده از اب دریاها(رودخانه ها)ی که از سرحد یک یا چند کشور گذشته ویا قرار دارد بالا گرفته است که مسبب ان استفادهء زیاد از آب به علل رشد جمعیت ، وسعت شهرها، انکشاف زراعت ومسایل محیط زیست می باشد.
اختلافات برسر استفاده از اب رودخانه های مرزی به منظور مختلفه از سالهای خیلی دوری به اینطرف بین کشورها وجود داشته است وازجمله اختلاف بر سر تقسیم آب رودخانه هلمند(هیرمند)میان افغانستان وایران زیاده از یکصد سال جریان داشت که طی صد سال چار قرارداد بین کشورهای افغانستان وایران عقدگردیده بود مگر اختلاف کما کان وجود داشت وامروز هم این اختلاف بنا بر اهداف شوم سیاسی ـ ژیوپلتیک در شرایطی که افغانستان فاقد یک حکومت قانونی و نماینده مردم است باتهدیدات واتهامات جریان دارد .
در سال ۱۳۵۱(۱۹۷۲)دولت های شاهی وشهنشاهی افغانستان وایران نماینده های رسمی وباصلاحیت شان را در سطح صدر اعظم(موسی شفیق) ونخست وزیر (امیر عباس هویدا) جهت عقد قرارداد در رابطه به آب رودخانه هلمند تعیین و موظف ساختند و قرارداد (معاهده) با در نظرداشت کنوانسیونها در مورد آبهای مرزی، اختلافات در مورد حق آبه و استفادهء آبهای مرزی، قواعد حقوقی واصول بین المللی ، نظریات عده ای از حقوقدانهای مطرح جهانی ورویه قضایی درهمین سال عقد گردید.این معاهده از جانب پارلمان های هردوکشور تصویب و به توشیح شاه (محمد ظاهر شاه) افغانستان وشاه ایران رضا شاه پهلوی رسیده است.باتاسف که این معاهده بنا بر علل کودتاهای ۱۳۵۲, ۱۳۵۷ و۱۳۷۲ووضعیت بحرانی کشور افغانستان تطبیق شده نتوانست وکشور ایران با استفاده از فرصت تا توانست از ابهای رودخانه های هیرمند ، هری رود وفرارود استفاده کرد .درین مدت وازین رهگذر کشور ایران خوش بود وتا نیمه دوره اول حکومت داکتر اشرف غنی صدایی بلند نشد.مگر با اندک کار وآن هم ناتمام بر مدیریت ابهای افغانستان -جنجالها تا سرحد خشونت وراکت پرانی از جانب ایران وپاکستان شروع شد.
طوری معلوم می شود که ایران قصد دارد تا از به رسمیت نشناختن امارت طالبانی وغیابت یک دولت قانونی ونماینده در افغانستان با تهدیدات ، از وضعیت موجود سوء استفاده کند.شاید حکومت اخندی ایران مردم افغانستان را فراموش کرده است!؟
معاهده اب رودخانه هلمنداز نظر حقوقی:
تعریف معاهده :
براساس کنوانسیون وین «معاهده عبارت است از یک توافق بین المللی بین کشور ها بصورت کتبی منعقد شده ومشمول حقوق بین الملل می باشد.صرفنظر از عنوان خاص آن واعم از اینکه در سند واحد یا چند سند مرتبط بهم منعکس شده باشد.»
با مختصر نظری، بر اسناد حقوقی بین المللی کنوانسیونهادررابطه به آبهای نظیر رود خانه هلمند
بحیث یک رود متوالی وغیر کشتی رانی بخوبی قابل ملاحظه است که از جمله تئوری های چند گانه درین زمینه ، معاهده بر «اصول تیوری حاکمیت محدود و بهره بر داری منصفانه» تسوید و عقد گردیده است.
کنوانسیون ۱۹۹۷ملل متحد در رابطه به آبهای مرزی غیر کشتی رانی در ماده سوم خویش چنین صراحت دارد که «دولت ها اصولی را که قبلا روی آن توافق کرده اند می توانند اجراا کنند».و در ماده پنجم از اصل «منصفانه معقولانه» تذکر رفته و بعد در ماده ششم معیارهای منصفانه بودن را شرح می دهد (جمعیت ساکن در کنار معبر رودخانه و نیاز اقتصادی) ، علاوتا قرارداد هلسنگی نیز در مورد اصول معقولانه و منصفانه اشاره کرده است.
با در نظر داشت مفاد اصول بالا معاهده سال ۱۳۵۱ آب هلمند (هیرمند) در مطابقت با «تیوری حاکمیت محدود و بهره‌برداری منصفانه» تسوید و تصویب گردیده است.
اگربه مسایلی چون طول دریای هلمند، جمعیت استفاده کننده و نیاز اقتصادی مردم توجه نماییم ؛ دیده می شود که بیشترین طول وسرچشمه رودخانه هلمند در خاک افغانستان است. ساکنین کنار رود خانه بیشترین استفاده کننده را در افغانستان تشکیل می دهند و هم افغانستان با سطح نازل اقتصادی، بیشترین نیاز را جهت تقویت بنیه اقتصادی و رشد محصولات زراعتی خویش داشته که به این حساب به آب بیشتر ضرورت دارد ؛ بنأ درین معاهده اصل منصفانه نسبی خوب مد نظر گرفته شده است.
قانون آب افغانستان در ماده دوم ، آب را ملکیت عامه دانسته و حفاظت و اداره آن را از مسؤلیت های دولت می داند. همچنان درین قانون تصریح شده است که تنظیم و پلانگذاری آب های مرزی مشترک میان افغانستان و کشورهای همسایه و تغییر جهت آن به توافق وزارت امور خارجه، امور داخله وامور سرحدات از وظایف وزارت انرژی و آب می باشد. مسولیت اعمار بندها، مطالعات تخنیکی، حفاظت سرپرستی از رودخانه های کشور را نیز وزارت انرژی و آب به عهده دارد. در مطابقت به احکام قانون پاسداری و حمایت از حقوق مردم، اراضی و منابع آبی کشور از جمله مکلفیت های دولت وحکومت است که تطبیق معاهده سال ۱۳۵۱ از جانب افغانستان مکلفیت حکومت می باشد.
بعضاً حکومت آخوندی ایران از الزامیت اجرایی معاهده سال سیزده پنجاه و یک آب هلمند سر باز می زند و یا قراداد های قبلی را پیشکش می کند مثلا حکمیت «گولد سمید» را در حالیکه این همه موارد در حقوق معاهدات در سطح بین‌المللی مد نظر گرفته شده و مواد 24 و28 حقوق معاهدات بین المللی درین زمینه صراحت کامل دارد (الزامی بودن اجرای معاهدات جدید از سوی طرفین، عدم الزامی بودن اجرای تعهدات خاتمه یافته و قبلی).
طرف ایران از عدم در نظر گرفتن مواد 20 و31 حقوق معاهدات بین المللی سروصدای بیجا دارد. درین مواد مسائلی چون «حسن نیت» و «شرط» مد نظر است. در معاهده رود هلمند 1351 هردو مورد مد نظر بوده زیرا 4 متر مکعب آب اضافی در ثانیه را به عنوان حسن نیت برای ایران قایل شده است
وماده چارم معاهده آب هلمند حق تعدیل مقدار آب را با در نظر داشت وضعیت اقلیمی ذکر کرده و حق شرط مد نظر بوده؛ که افغانستان می تواند در سالهای خشکسالی کمتر از 26 متر مکعب فی ثانیه آب به ایران بدهد. (محترم کاندید آکادمیسین اعظم سیستانی در یک مقاله خویش ثابت نموده که رود خانه هلمند در هر بیست سال یکبار دچار خشکسالی می شود).
در نتيجه معاهدهء سال ۱۳۵۱ آب رود هلمند آخرین قرارداد آب بین دو کشور افغانستان و ایران بوده که از نظر قوانین بین‌المللی و قوانین ملی هردو کشور(همان زمان)، معتبر و الزامیت اجرایی دارد. از آنجائیکه در ین مورد کدام اصول و احکام قانونی دیگری وجود ندارد - طرفین معاهده مکلف به اجرای همین معاهده سال 1351 هستند.
حرف‌های تهدید آمیز ريس جمهور جمهوری اسلامی ایران ودیگر مقامات ایرانی به آدرس افغانستان جنگ افروزانه ضد صلح و دور از نزاکت ها، روش دپلوماتیک وحسن همجواری است.
ودر مورد طالبان بمثابه یک گروه نو به شهر آمده و تکیه زده بر مسند قدرت بدون درنظر داشت قانون و از مسایل دپلوماسي بی‌خبر... گرچی از نظر ایدئولوژیک با حکومت آخوندی شباهت های نزدیک دارد چی می‌توان گفت؟
ن رادمل
مسوول سازمان کشوری حزب وطن
در کشور بلژیک
۲۹ /۰۵ /۲۰۲۳
مطالعه شده :
پورتال افغان جرمن آنلاین (داکتر سید عبدالله کاظم) ارشیف مقالات.
-متن معاهده بین افغانستان و ایران راجع به آب رود هلمند)
-سایت persian - DW
اسناد منتشره وزارت های خارجه افغانستان و ایران. سایت های مربوط
سایت دعوت بخش فارسی دری
سایت قوانین ایران
سایت ایرونیوز فارسی
سایت www.isna.ir