کرونولوژی مختصر مبارزات پشتونهای آنطرف خط دیورند
گرچه مبارزه پشتونهای سرحدی کم از کم ۴۰۰ سال یعنی از زمان مبارزه خوشحالخان خټک علیه مغولهادر هندوستان را در برمیگرد اما اوج مبارزات ضد استعماری و بعدآ خلاف مظالم دولت ایجاد شده انگلیس بنام پاکستان طی قرن نزده و ۲۰ برجستگی منطقوی و جهانی دارد .
تاریخ رسم قبایل آزاد زیستن و آزاد بودن است . اطاعت از سران قبایل ، ملکها ، خوانین و روحانیون ، رعایت دود و دستور قبیله ، انتقام ، جرگه ، عفو ، گذشت و مهمان نوازی وغیره که می‌شود آنرا زیر نام ( پشتونولی ) خلاصه کرد جزء زندگی قبایل است . نا آگاهان و متعصبین ( پشتونولی ) پشتون گرایی و به گفته خود شان ( شوونیسم پشتونی ) نام می نهند که درست نمی‌باشد.
پس از سلطه استعماری انگلیس بر هندوستان سیاستمداران کار کشته انگلیس با درک اینکه از راه زور بر قبایل مسلط نمی‌شوند راه خریداری سران قبایل و روحانیون را پیش گرفتند و نظم انگلیسی را با تقرر پولیتکل اجنتها در آن مناطق برقرار کردند. .
-- در زمان وقوع جنگ اول افغان و انگلیس سال ۱۸۴۱ مردمان قبایل از امیر دوست محمد خان خواهش شامل شدن در جنگ علیه انگلیس را نمودند اما امیر مطیع انگلیس با آنها موافقت نکرد .
-- در جنگ دوم افغان و انگلیس سال ۱۸۷۸ قبایل خیبر از آغاز حرکت قوای انگلیس بسوی کابل دست به حملات چریکی زده قطعات عسکری آنرا تحت ضربه درآوردند، انگیسها مجبور شدند به تعداد شش‌هزار نیروی نظامی اضافی را برای امنیت مسیر حرکت بکار بگذارند.
-- به اثر شدت قیام‌ها در سال ۱۸۸۸ جنرال رابرتس سی هزار نفر دیگر را به قوایش افزود . این قیام‌ها تا ۱۸۹۳ ادامه داشت .
-- با امضای معاهده دیورند قبایل وزیر و مسعود بر عملیات شان شدت دادند ، یک تولی انگلیس را با ذخیره گاه سلاح نابود کردند . در سال ۱۸۹۵ سران مسعود و بلوچ با دو هزار مرد مسلح نزد امیر عبدالرحمن خان آماده تقاضای همکاری نمودند اما امیر تابع انگلیس به آنها جواب رد داد .
--- در سال ۱۹۱۵ جنگ جهانی اول بزرگان بلوچ و پشتون نزد امیر حبیب الله آمده از دعوت هئیت آلمان-- ترک در مبارزه بر ضد انگلیس در هندوستان حمایت کردند ولی امیر به آنها جواب صریح نداد .
-- با نشر اعلامیه اعلیحضرت امان الله خان در مورد استرداد استقلال کشور، در پشاور کمیه ۳۲ نفری سران قبایل با ۲۰۰ نفر اعضای انقلابی ازین اعلامیه استقبال کردند و تصمیم ضربه از عقب به قوای انگلیس را اتخاذ نمودند اما انگلیس‌ها به شکل ظالمانه به این اقدامات جواب دادند ، مجاری آب بر پشاور را قطع کردند و بعدآ به شهر حمله نمودند، در آن زمان ۲۳ هزار مبارز وزیری و مسعود هیجان برپا کردند و وسایل آذوقه رسانی و خطوط مخابراتی انگلیس را نابود نمودند وجعبه خانه شانرا به آتش کشیدند ، همه ملیشه های پشتون قوای انگلیس را ترک کردند و تا توانستند به کشتار انگلیس‌ها پرداختند .
-- قبایلی ها که طی نیم قرن ۲۲ بار مورد لشکر کشی انگلیس‌ها قرار گرفتند ۵۵ هزار نیروی رزمی مسعود و وزیر مانع کلان در برابر تهاجم قوای بریتانیا به افغانستان شدند اما انگلیس‌ها با یک نیروی ۶۲ هزار نفری و ۵۲ بال طیارات جنگی علیه قبایل عملیات کردند .
-- از نوامبر سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۲۰ پشتونهای آنطرف دیورند لاین ۶۱۱ حمله مسلحانه علیه انگلیس‌ها انجام دادند که حاصل آن دوهزار سپاهی انگلیس کشته و ۱۱۰ ملیون روپیه مخارج جنگی بر بریتانیا بود .
-- در سال ۱۹۳۷ طیارات انگلیس،مناطق قبایلی را بمباران نمود ، دولت افغانستان در مورد به جامعه ملل احجاج نمود .
-- در سال ۱۹۴۹ روسای قبایل پشتون ضمن گرد همایی فیصله کردند تا اتحاد و همبستگی شانرا حفظ و تقویت نمایند .
-- در سال ۱۹۵۰ در چهار سده پشاور از یازده تا پانزده جنوری جرگه بزرگی دائر شد و شخصی بنام مرزا علم به اتفاق آراء در راس حکومت پشتونها انتخاب گردید و ۴ خواست ذیل را اعلان کرد :
۱-- پاکستان تمامیت و استقلال هفت ملیون پشتون را برسمیت بشناسد .
۲-- کلیه مامورین لشکری و کشوری پاکستان خاک پشتونها را ترک نمایند .
۳-- نسبت کمبود وسایل طبع و نشر از دولت افغانستان تقاضای همکاری صورت گیرد .
۴-- از سازمان ملل متحد تقاضای برسمیت شناسی صورت گیرد .
اما حکومت پاکستان با حمله وحشیانه نظامی بر این جرگه عده ای را کشت ، عده ای را زخمی و صدها تن را زندانی ساخت .
پس از تشکیل پاکستان آزادیخواهان پشتون و بلوچ یا کشته می‌شوند و یا بار بار به زندان ها می افتند که چنین حالت طی ۷۶ سال ادامه دارد .
لبه تیغ مظالم تروریستی پاکستان متوجه پشتونها و بلوچها ست که بارها آزادی خواهان و عدالت پسندان را سر به نیست کرده ، اعدام نموده و زندانی ساخته است که آخرین جنایت را در کشتن هیله من وزیر انجام داد .
حرکت بزرگی که از یازده اکتوبر آغاز شده است شاید بتواند تاثیر قوی بر تغیر سیاست نظامی‌گری پاکستان در مورد پشتونها و بلوچها بجا گذارد .
خدا کند دستهای مرموز استخباراتی دولت و اجنتهای مخرب آن درین جرگه موثر نیافتد و جرگه مسیر عدالتخواهی ، خونخواهی و ختم جنایات نظامی های پاکستانرا بدرستی بپمیاید .