فرزاد رمضاني بونش
پژوهشگروکارشناس مسائل بین الملل
پس از حضور هادي در عدن ولادیمیر دیدوشکین سفیر روسیه در یمن بر حمایت کشورش از مشروعیت قانونی ریاست جمهوری عبدربه منصور هادی در یمن تاکید کرد. این نخستین موضع رسمی علنی روسیه در خصوص تحولات اخیر یمن محسوب می شد. موضع روسیه در دیدار سفیر این کشور در یمن با هادی در عدن بیان شد. وي اشاره كرد فدراسیون روسیه هیچ تردیدی درباره مشروعیت قانونی رئیس جمهور هادی ندارد و قطعنامه های اخیر سازمان ملل متحد نیز بر این مسئله تاکید کرده است. در همين راستا با توجه به رويكردهاي روسيه در قبال بحران يمن نوشتار زير به بررسي نقش عوامل مختلف در تعيين راهبرد روسيه در قبال يمن مي پردازد
گذشته حضور روسيه در منطقه:سیاست روسیه در خاورمیانه گذشته دیرینه دارد. در زمان شوروی مسكو با نگاه ایدئولوژیکی به خاورمیانه مي نگریست و بر اساس پندارهای مارکسیستی سعی می‌کرد با جریان‌های شبه سوسیالیزم و یا ناسیونال سوسیالیزم پیوندهایي را دنبال کند. رويكرد روسیه در يمن در زمان جنگ سرد عمدتا معطوف به مسائل ایدئولوژیک و محدود کردن محیط مانور آمریکا در خاورمیانه و به دنبال افزایش جایگاه و افزایش تعاملات خود در خاورمیانه بود.لذا بخش مهمي از زیر ساخت ارتش يمن نیز به نوعی وابسته به ارتش شوروی بود. بعد از فروپاشی عملا مسكو دوره اي از خلا حضور و تعامل با كشورهاي همسوی شوروی را تجربه كرد. اما با بحث بیداری اسلامی روسیه جدید نیازمند واکنش شد. در اين بين عوامل مختلف منطقه اي و بين المللي موجب شده بود. روسیه در دو دهه گذشته به يمن توجه اساسی نداشته اما در عین حال که خروج کامل و فاصله گرفتن از آن را هم برنمی تابید.
ابعاد ژئوپلتيكي يمن :در حوزه ليبي روسيه تلاش كرد تا با سياستي نسبتا همسو با غرب پيدا كند. اين امر موجب شد تا روسيه متوجه شود كه اين موضوع بيشتز از آنكه در فضاي تغييرات سياسي در خاروميانه باشد در چارچوب معما و فضاي ژئوپلتيكي در خاورميانه است. لذا برخي در دستگاه سياسي خارجي روسيه معتقدند كه آينده تغييرات امنيتي و مناسبات شرق و غرب در خاورميانه تعريف مي شود. گذشته از اين نيز بايد توجه داشت كه مهم ترین اهمیت یمن برای روسیه این است که حضور روسیه و پایگاه های روسیه در دریای سرخ، اقیانوس هند و تنگه باب المندب را حفظ کند و این برای حضور بین المللی، تجاری و امنیتی روسیه و حضور در شمال آفریقا موثر است.
نوع روابط با رياض:اخيرا عبدالرحمان ابراهیم الراسی، سفیر جدید عربستان سعودی در مسکو استوارنامه خود را به ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه تقدیم کرد . سفیرجدید عربستان اعلام كرد تماس ها با روسیه ادامه دارد و حتی یک روز قطع نشده است. جدا از اين اگر به گفتگوی ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه و پادشاه عربستان بنگريم سلمان تلاش های طرف روسی برای عادی سازی اوضاع بغرنج در یمن را عالی ارزیابی کرده و به خاطر موضع روسیه هنگام تصویب قطعنامه شماره 2216 مورخه 14 آوریل 2015 ابراز حق شناسی نمود در مقابل نيز ولادیمیر پوتین در جریان گفتگو ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود را به بازدید از روسیه دعوت کرد. در اين راستا بايد گفت در واقع نوع رابطه رياض با مسكو نقش مهمي در چگونگي رويكرد روسيه در يمن دارد. در همين راستا از نگاه مسكو تصميم گيري روسيه در مورد يمن با توجه به متغير عربستان مهم است . چرا كه از يك سو در حوزه کنترل قیمت انرژی به ویژه نفت، حضور روسیه و یک دولت متمایل به روسیه در یمن، عمدتا می تواند عربستان را تحت فشار گذارد و از جنگ نفت عربستان به عنوان یک ابزار بر ضد روسیه جلوگيري کند. در بعد ديگري با توجه به اينكه جریان های تکفیری -سلفی به صورت غیرمستقیم قفقاز و خصوصا چچن را تحت تاثیر قرار می دهد و روسیه می تواند از این ابزار برای فشار بر حامیان جریان های سلفی و چچنی ها استفاده کند و روسیه نوعی معامله و چانه زنی با حامیان جریان هایی که در این منطقه می توانند بی ثباتی در روسیه ایجاد کنند داشته باشد. در واقع در شرايط كنوني اهرم هايي چون وتو، نوع كنش روسيه در يمن و... ميتواند منجر به امتيازهاي گسترده روسيه از عربستان گردد و به تعديل نگاه روسيه در يمن منجر گردد.
تصور بازگشت به خاورميانه:عامل اندیشه «قدرت بزرگ» در سیاست خارجی روسیه و در نگاه سیاست گذاران خارجی این كشور به ویژه پوتین بیشترین تأثیر را در شكل گيري سیاست فعلی روسیه در موضوع سوریه داشته است. در واقع غم از دست رفتن عظمت دوره های تزاری و شوروی از نقاط اشتراك طیف های مختلف سیاسی روسیه است. این احساس در تبدیل روسیه به یك «قدرت بزرگ» است و این اندیشه همچنین راهنمای اقدام در سیاست خارجی، قرائت مسكو از موقعیت خود در نظام بین الملل به عنوان هویتی مستقل و در عین حال ممتاز است. از اين نگاه تنها در صورتی به روسیه احترام خواهند گذاشت كه قدرتمند باشد. بنابراينسیاست پوتین در مقابل غرب در خاورمیانه و در موضوع سوریه و به چالش كشیدن جهان گرایی غرب هم قدرت در حال نزولِ روسیه را به چالش مي كشد. در اين راستا كرملین در كنار حوزه های همسود ،اروپا و البته امریكا، در خاورمیانه نیز منافع خاص سیاسی و ژئوپولیتیكی برای خود تعریف كرده و بازگشت قدرتمندانه را یكی از لازمه های قدرت مهم روسیه می داند. اكنون نيز بحران يمن مي تواند فرصت مهمي براي اين بازگشت باشد.
نگاه مقايسه اي يمن با اوكراين و سوريه:روسیه هر چند احساس می کند که حوزه نفوذ گذشته خود را با حمایت از جریان های ضد غربی و ضد عربستان بازسازی مي کند اما همزمان هم تلاش ميكند هزینه ها و خسارت هایی عمده را متحمل نشود. در واقع نگاه روسيه به يمن با سوريه و اوكراين متفاوت است و حاضر نیست مانند اوکراین به صورت نظامی و تقابلی به صورت جدی این منافع را نگاه دارد، اما در تلاش است به صورت دیپلماتیک، رسانه ای و تجاری این ارتباط را حفظ كند. لذا در قطعنامه ای که قرار بود علیه انصارالله تصویب شود خیلی تند تر از قطعنامه فعلی بود رای ممتنع را ارائه داد. يعني حساسیتی که روسیه در اوکراین و سوریه دارد به مراتب در یمن کمتر است. زیرا از لحاظ موقعیت استراتژیک، منابع، قدرت اقتصادی آن کشورها در اولویت بالاتری نسبت به یمن هست. با اين حال یمن موقعیت استراتژیک باب المندب را دارد و روسیه حداقلی از حساسیت و ایستادگی در یمن را بروز می دهد.
رابطه با ايران: هر چند روسيه روسیه به دنبال آن است که در آینده بتواند نقشی را در تجارت و اقتصاد کشورهای خلیج فارس و کشورهای ثروتمند بازی کند و آنها را در آینده از خود ناراضی نکند اما روسیه تلاش دارد بازیگر اصلی و کلیدی باشد و برای رسیدن به این هدف همچنان اولین متحد ایران باقی بماند. در همين راستا روسیه با استفاده از این شیوه تلاش می‌کند نقش میانجی را در اختلافات و درگیری‌های منطقه‌ای ایفا کند. در اين رويكرد هر چه رويكرد ايران به منافع روسيه در يمن نزديك تر باشد از آن حمايت بيشتري خواهد كرد.
رقابت با امريكا و اهرم يمن امروزه سياست روسيه است تا بتواند وضعيت موجود در خاورميانه را مديريت كند. امابه نظر نمي رسد هدف روسيه و امريكا رويارويي مستقيم نظامي با همديگر باشد. در اين بين روسيه تلاش مي كنند كه جدا از افزايش ميزان و توان قدرت نظامي خود به نوعي رخ نمايي قدرت، حضور فعال و نظامي ، توليد ادبيات و گفتمان و پاسخ هايي حقوقي به موقع براي مديريت بحران را به نمايش گذارند. لذا پوتین با مقاومت مستقیم در برابر توسعه طلبی های غرب در خاورمیانه درصدد است به غرب نشان دهد مسكو می تواند در این منطقه نقش یك متوازن كننده را در برابر امریكا ایفا نماید. اما بايد توجه داشت كه در دكترين امنيت ملي و سياست خارجي روسيه از نوعي پراگماتيسم سيستماتيك در دكترين سياست خارجي پيروي مي كند و اگر به رفتار شناسي گذشته رويكرد روسيه در تعامل با غرب بنگريم ممكن است يمن در بزنگاه هاي اصلي بحران اهرمي براي معامله با امريكا باشد.بنابراين تلاش روسیه این است که یک دولت بی طرف و مستقل در یمن به روی کار آید، زیرا روسیه مانند گذشته گرایش های ایدئولوژیک و سلطه گری را ندارد و لي یک دولت کاملا متحد غربی و وابسته به آن شکل نگیرد.