فرزاد رمضانی بونش
تحلیل گر و کارشناس مسائل منطقه
در سال گذشته مرکز تحقیقات راهبردی موسوم به "گروه سوفان" در نیویورک گزارشی منتشر کرده و در آن به اعضای خارجی گروه تروریستی داعش پرداخته و اشاره کرد طی سه سال جنگ داخلی سوریه بیش از 12 هزار شهروند کشورهای مختلف از 81 کشور واقع در 5 قاره جهان به سوریه رفته اند که بیشتر آنان شهروندان کشورهای عرب، خاورمیانه و شمال آفریقا هستند. در گزارش اخیر پایگاه اینترنتی شبکه سی.ان.ان عربی، تازه‌ترین آمار از تروریست‌های خارجی داعش را به تفکیک کشور نیز نشان میدهد شمار تروریست های پیوسته به داعش که از 46 کشور برای نبرد به عراق و سوریه رفته اند که تونس با 3000 داعشی در رتبه اول، عربستان با حدود 2500 نفر در مکان دوم و فرانسه، روسیه، اردن و مغرب هر کدام با حدود 1500 تروریست در رتبه سوم و لبنان با 900 نفر، انگلستان با 700 و آلمان هم با 600 نفر، رده های بعدی فهرست تروریست پروری جای دارند. در این بین هر چند احتمال دارد آمارهای واقعی بیشتر از این میزان باشد و مسائل امنیتی مانع از انتشار آمار واقعی شهروندانشان داعش شود اما اگر نگاهی تحلیلی به بر ترکیب بندی اعضای خارجی داعش و علل حضور آنها داشته باشم می توان آنها را به چندین دسته تقسیم کنیم:
آفریقا و جهان عرب:
اتباع و افراد مقیم تونس و عربستان سعودی و بیش ترین سهم را در صادرات تروریست به داعش دارند. چنانچه از تونس ۳۰۰۰ نفر واز افراد مقیم یا اتباع عربستان ۲۵۰۰ نفر به داعش پیوسته اند. در بین کشور های این دسته اردن و مغرب در رتبه های بعدی هستند و بعد از آن نیز لبنان قرار داد. بقیه کشورهای این منطقه از جمله کنیا با توجه به حضور مسلمانان بستری برای گرایش به داعش دارند. در این دسته باید یادآور شد که اگر به علل حضور اتباع این دسته در داعش بپردازیم باید گفت از یک سو کشوری چون عربستان سعودی که اساسا اندیشه تکفیر و وهابیت در آن حضور گسترده دارد امری آشکار است. در تونس نیز باید توجه داشت که حضور گسترده تونسی ها در زمان حکومت حرکت النهضه در تونس و رفتار اشتباه نسبت به تکفیری ها و نیروهای تکفیری جهادی بود. در بعد دیگر فضای ایجاد شده بعد از بهار عربی و سرخوردگی در جوامع این منطقه، جنگ تمام عیار برخی دولت های قبلی و پیشین با اسلامگرایان در این منطقه و سرخوردگی و رفتارهای واکنشی تند شهروندان، تبلیع اندیشه های تندروانه و حمایت های مالی از اعضا در کشورهای فقیری چون سومالی، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش و نزدیک کشوری چون شمال لبنان به منطقه حضور داعش می تواند بستر سازی را برای عضویت شهروندان این دسته در داعش در سوریه و عراق باشد.
کشورهای امریکایی ، اتحادیه اروپا و استرالیا
این دسته با توجه به حضور اقلیت های مسلمان دارای تشابهاتی هستند. آمارهای اخیر نشان میدهد بیش 6هزار نفر از 28 کشور عضو اتحادیه اروپا عازم سوریه شده اند. در این بین با نگاهی به آمارها در بین کشورهای این منطقه فرانسه با 1500 نفر بیشترین عضو خارجی را در بین گروه داعش دارد و در رتبه های بعدی انگلیس، آلمان بلژیک ، سوئد کشورهای دیگر امریکایی و استرالیایی هستند. در این بین باید توجه داشت که بالاترین اقلیت مسلمان در اروپا در کشور فرانسه با حدود 4 تا 5 میلیون نفر می باشد. بعد از فرانسه مسلمانان آلمان با حدود 3 میلیون و انگلیس با کمتر از 2 میلیون بیشترین جمعیت مسلمان را در اروپا دارا می باشند. در بعد دیگری ترکیب مهاجران مسلمان هم اروپا برای حضور در داعش مهم است. چرا که فرانسه بیشترین مسلمانان فرانسه مهاجران آفریقایی را داراست و زمینه هایی را برای جذب آنها را مهی تر کرده است. جدا از این علل جذب شهروندان کشورهای این منطقه در داعش را میتوان حضور گرایش های افراطی اسلام ستیز و راستگرا در جامعه، افزایش اسلام هراسی، در حاشیه بودن مسلمانان در برخی از کشورهای غربی ، بحران معنا در غرب و گسترش مادیگرایی و توسعه ی سکولاریم، ، تبلیغ تندر روی افراطی و هابی در بین افراد نسل دوم و یا سوم مهاجران، افراد تازه مسلمان گمراه شده،تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش دانست.
علل و زمينه هاي اعضای ترکیه و بالکان در داعش
بنا به برخی آمارهای مختلف حدود 5 هزار نفر از اتباع ترکیه در عراق و سوریه در حال جنگ هستند. در کشورهای دیگر این حوزه نیز معمولا کشورهای داعشی ها آلبانی، کوزوو، و بوسنی جذب جوانان هر چند به گونه اندک صورت می گیرد. در این حوزه عوامل موثر بر حضور داعش را می توانمنافع منطقه اي حكومت ترکیه،سلطه نود ساله نظام كماليزم ، تبليغات رسانه هاي گروهي و فضاي مجازي در خصوص اسلامخواهي جهاني و تشكيل خلافت، بحران های اقتصادی و نرخ بیکاری در بوسنی ، کوزوو و آلبانی در کنار سایر مولفه های عمومی دیگر چون نزدیک جغرافیای ترکیه به قلمرو داعش را در افزایش میل به حضور در داعش موثر دانست.
کشورهای همسود و روسیه
در بین کشورهای این دسته روسیه با توجه به جمعیت بالای اقلیت مسلمان قابل توجه است و برخی شهروندان روس تبار داعشی را تا 2000 نفر و حتی بیشتر می دانند. بعد از روسیه در این حوزه ازبکستان قرار دارد. در این دسته جدا از اینکه علل حضور داعشی های روس در داعش تشابهات بسیاری با کشورهای اروپایی دارد باید به تنش گسترده و شکاف بین کرملین و قفقاز شمالی، سرکوب جریان های تندرو در گذشته و اسقلال خواهی در قفقاز شمالی نیز اشاره کرد .در بعد دیگری در بین کشورهای همسود بویژه آسیای مرکزی و قفقاز عواملی چون قرائت خاص و محدود از اسلام ، کنترل شدید جريان‌هاي اسلامي و كنترل مذهبي شهروندان، جنگ داخلی و سابقه سرکوب جنبش‌های اسلامی و زیرزمینی شدن آنها ، دولت‌های سکولار در کنار علل عمومی و مشترکی چون فقر، تبلیغ تندر روی افراطی و هابی و تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش در حضور شهروندان دربین داعش نقش داشته است.
کشورهای جنوب، شرق و جنوب شرق آسیا
در این حوزه پاکستان در رتبه نخست قرار داد و میتوان دلایل آن را فقر، تبلیغ تندر روی افراطی وهابی ، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش و حضور گسترده عربستان در این کشور دید. در وهله بعدی چون چین با توجه به اقلیت مسلمان اویغور مهم می باشد. در مرتبه های بعدی نیز کشورهای با اکثریت مسلمان چون اندونزی و افغانستان قرار دارند. در چین در حاشیه بودن مسلمانان ، گسترش مادیگرایی ، در اقلیت بودن مسلمانان ، تبلیغ تندر روی افراطی و هابی در بین افراد، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش، توجه برخی بازیگران منطقهه ای چون آمریکا و ترکیه به حضور چینی ها در بین داعش،فعالیت گروه های فعال تندرو و استقلال طلب به خصوص گروه ترکستان شرقی در کنار سایر عوامل در این امر نقش دارد. در بعد دیگری تعداد محدودی از اندونزی و کشورهای مسلمان جنوب شرق آسیا در بین داعش حضور پیدا کرده اند که به نوع فرهنگ این کشورها ، مذهب شافعی حاکم و.. برمی گردد.