- فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر و کارشناس مسائل منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح
واژگان کلیدی: نقش انرژی در روابط تاجیکستان و پاکستان، روابط تاجیکستان و پاکستان، امنیت و انرژی، تاجیکستان، پاکستان
روابط نوین سیاسی پاكستان با تاجیکستان به سالهای دهه ۱۹۹۰که این کشورها استقلال خود را از شوروی به دست آورد برمی‌گردد و اخیرا نیز حجم معاملات تجاری میان تاجیکستان و پاکستان از 18 میلیون دلار در سال 1998 تا 89 میلیون در سال 2014 افزایش یافته است. در این بین بعد از سفر رحمان به تاجیکستان و دیدار خصوصی محمد نواز شریف و امامعلی رحمان که در کاخ نخست وزیر نواز شریف از تاجیکستان به عنوان دروازه ورود به آسیای مرکزی نام برد و گفت که اسلام آباد به دنبال تقویت بیش از پیش روابط با دوشنبه است. در این حال به راستی نگاه کنونی دو جانبه به روابط چیست؟
نوع رویکرد کنونی پاکستان به تاجیکستان:
در پاسخ باید گفت در شرایط کنونی پاکستان با لحاظ عوامل و متغیرهایی چندی به تاجیکستان به عنوان دروازه ورود به آسیای مرکزی خود می نگرد. در واقع از یک سو اقتصاد متغیر مهمی در شرایط کنونی است .در این بین پاکستان سالها است که با کمبود انرژی برق روبرو هست و تامین امنیت انرژی برای اقتصاد پاكستان که با رشدی چشمگیر به جلو می‌رود، از اهمیتی ویژه برخوردار و در فصل تابستان نمود بیشتری می یابد. بنابراین پروژه کاسا 1000 (که برق تاجیکستان را از طریق افغانستان به پاکستان انتقال می‌دهد)به نوعی می تواند به تامین رشد اقتصادی و صلح و ثبات کامل در کشور کمک کنند . به عبارتی کاسا 1000 عملا خواهد توانست منبع مهمی برای واردات برق از آسیای مرکزی در جهت رشد پایدار باشد و كمبودهاي برق در پاكستان را تا حدی برطرف کند. در بعد دیگری روابط اقتصادي پاكستان با تاجیکستان در مقايسه با رقيبان منطقه اي بسيار كم است. در اين راستا لزوم افزایش همکاری‌های اقتصادی دو سویه و اقدامات مشترک در منطقه مهم است. در این بین از نگاه اسلام آباد پاکستان دارای منابع عظیم انسانی، دسترسی به آب‌های آزاد و بندر گوادر است و می‌تواند یک شریک مهم برای اقتصاد تاجیکستان و ورود به بازار منطقه باشد . از این نگاه کشورهای منطقه میتوانند با دسترسی به بنادر پاکستان در توسعه روابط تجاری و اقتصادی نقش مهمی ايفا كند. به علاوه گسترش مسیرهای هوایی و زمینی با تاجیکستان موجب افزایش حجم تجارت بین کشورهای منطقه و پاکستان خواهد شد. چنانچه در دیدارهای اخیر رهبران پاکستان و تاجیکستان اجرای پروژه ساخت ، شرکت در کریدور اقتصادی چین و تکمیل پروژه برق کاسا1000 ، اتصال 3 جاده مهم چترال، خنجرآب و مرغاب برای اتصال شاهراهی به دوشنبه، گسترش مسیرهای ارتباطی و روابط تجاری با تاجیکستان مد نظر بود وبه توافقاتی نیز رسیدند.
در بعد دیگری پاکستان تلاش می کند روابط خود را با کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان گسترش دهد و سهم خود را در توازن قدرت کشورهای آسیای مرکزی بین قدرت های مهم منطقه ای و بین المللی حفظ کند. در این باید باید توجه داشت که موفقیت پروژه‌های اقتصادی مشترک پاکستان با چین به روابط خوب این کشور با کشورهای آسیای مرکزی نیز بستگی دارد و پاکستان تلاش میکند تا با توجه به واقعیت هایی چون تلاش هند در یافتن جای پایی برای خود در حوزه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی منطقه‌ای در برابر دشمن دیرین و رقیب دیرپای خود جایگاهی درخور در تاجیکستان فراهم آورد و مانع از افزایش روابط نظامی‌و امنیتی هند و بالا بردن زمینه‌های حضور نظامی و امنیتی در تاجیکستان ( که نزدیک مرزهای پاکستان است ) گردد و با در نظر گرفتن دغدغه های امنیتی تاجیک ها در زمینه مبارزه با تروریسم، مسایل امنیتی، جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به گسترش نفوذ خود در منطقه نیز کمک کند.
نوع رویکرد کنونی تاجیکستان به پاکستان:
از نگاه دوشنبه گسترش همکاری های چند جانبه و تقویت روابط حسنه با جمهوری اسلامی پاکستان از اولویت های سیاست خارجی تاجیکستان به شمار می رود و بسترهای مناسب تجاری و اقتصادی پاکستان، موقعیت ژئواستراتژیک و نفوذ آن در آسیای جنوبی و جهان اسلام مهم ارزیابی می گردد. در این نگاه مسائل انرژی و امنیت از موضوعات محوری در مناسبات تاجیکستان و پاكستان قرار دارد. در این بین از دید با توجه به اینکه مجلس نمایندگان تاجکستان اخیرا شش قرارداد پروژه انتقال برق از آسیای میانه به آسیای جنوبی (CASA-1000) را تصویب کرد، در صورت تکمیل شدن این پروژه سالانه در مجموع پنج میلیارد کیلووات ساعت برق تولید شده در تاجکستان و قرقیزستان به پاکستان و هندوستان صادر خواهد شد. در این راستا قرار است تاجیکستان سالانه 150 میلیون دلار درآمد داشته باشد. در کنار این نیز از نگاه دوشنبه همکاری در عرصه های انرژی و زیرساختاری ، ساخت و ساز خطوط راه آهن و جاده ها، شرکت پاکستان در اجرای پروژه های انرژی، ساخت نیروگاه های برق آبی، خطوط انتقال برق ، تامین مالی پروژه های صنایع کوچک و متوسط در تاجیکستان حوزه های اولویت همکاری دو کشور است و توافقات خوبی چون تاسیس شورای مشترک صاحب‌کاران میان اتاق تجارت و صنایع جمهوری تاجیکستان و فدراسیون اتاق تجارت و صنایع پاكستان و.. نیز در این حوزه به دست آمده است. علاوه بر این تروریسم و افراط گرایی و تقویت همکاری در زمینه مبارزه به تروریسم و افراط گرایی، تقویت همکاری های آینده تاجیکستان و پاکستان را در زمینه مبارزه با تروریسم بین‌المللی و افراط‌گرای، قاچاق مواد مخدر، مسئله تامین سریع ثبات و امنیت در قلمرو افغانستان نیز از ملاحضات مهم مد نظر دوشنبه است. در این راستا باید توجه داشت که در سالهای اخیر گرايش‌هاي تندرو گروه‌هايي همانند القاعده و داعش توانسته‌اند بر بخشي از مردم تاجيکستان تاثير منفي گذارند. همين امر باعث شده که تاجیکستان از يک‌سو با بحث حضور و نفوذ داعش در خاک خود مواجه باشد و از سوي ديگر، حضور اتباع تاجيک در صف تروريست‌هاي گروه‌هايي همانند داعش را با نگراني دنبال کند . در این میان در واقع تاجیکستان در یک سال گذشته کوشیده است تا با اتخاذ سیاست هایی داخلی، منطقه ای و بین المللی در مقابل حضور داعش و نیروهای هوادار آن در تاجیکستان بایستد. در این راستا در بعد داخلی دولت امامعلی رحمان در کنار رویکردهایی همانند جلوگيري از تأمين بودجه و کمک اجتماع‌هاي اسلامي محلي توسط سازمان‌هاي خيريه بين‌المللي ممنوع يا محدود كردن فعاليت سازمان‌هاي خيريه اسلاميو.. تلاش کرده است هماهنگی کشورهای همسایه چون افغانستان، ایران و روسیه و سازمان هایی چون امنیت جمعی، شانگهای بر روند تحرکات تندروهای افراطی نظارت دقیقی داشته باشد. در این بین دوشنبه تلاش میکند با رصد دقیق گروه هایی تندروی چون داعش در نگران تحرکات در مرز با افغانستان و جلوگیری از تشکیل و سازمان گیری گروه های تندروی تاجیک در خاک پاکستان هم مرز 1400 كيلومتري تاجيكستان با افغانستان را امن تر نگه دارد و با روابط خوب سیاسی امنیتی با پاکستان مانع از توجه نهادهای دولتی و غیر دولتی مستقر در پاکستان به آموزش و تقویت نیروهای تاجیکی سازمان های تندرو گسیل آنها به تاجیکستان گردد.