انگیزه های عربستان و ترکمنستان از گسترش روابط
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر مسائل منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح
واژگان کلیدی: عربستان و ترکمنستان، گسترش روابط، روابط عربستان و ترکمنستان ، ترکمنستان
بیان رخداد:
عربستان و تركمنستان در سال 1992 میلادی روابط دیپلماتیك خود را برقرار كردند و سفارت عربستان در سال 1997در عشق آباد و سفارت تركمنستان در سال 2008 در ریاض افتتاح شد. در همین راستا قربانقلی بردی محمداف رئیس جمهوری تركمنستان در سال 2007 میلادی نخستین سفر خارجی خود را از عربستان سعودی آغاز كرد. اخیرا نیز «قربانعلی بردی محمد اف» رئیس جمهوری تركمنستان در سفری رسمی و در همراه با یك هیات عالی رتبه وارد ریاض پایتخت عربستان شد و با سلمان بن عبدالعزیز آل سعود دیدار كرد. ملك سلمان در این دیدار بر تعمیق روابط میان دو كشور در زمینه های تجاری، سرمایه گذاری، نفت و گاز، كشاورزی و همكاری های مشترك در زمینه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی تأكید و از مواضع تركمنستان در قبال مسائل منطقه ای تشكر و قدردانی كرد. از سوی دیگر رییس جمهوری تركمنستان نیز آمادگی كشورش را برای گسترش همكاری میان دو كشور و تلاش های مشترك برای تحقق صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی اعلام كرد. نوشتار زیر به بررسی علل توجه دو سویه به گسترش روابط پرداخته است:
تحلیل رخداد:
انگیزه های ترکمنستان:
در واقع سياست خارجي تركمنستان پس از استقلال و در دوران صفر مرادنيازوف بر اساس اصل بي طرفي و موازنه‌ي قواي خارجي شكل گرفت. اما با مرگ نیازوف و به قدرت رسیدن رییس جمهور بردی محمد‌وف عشق‌آباد با اعلام حفظ بیطرفی به تدریج نیاز به توسعه هر چه بیشتر اقتصادی وسرمایه گذاری در منابع هیدروکربنی این کشور را واداشته تا به تدریج در پی نقشی فعال در سیاست خارجی باشند و به ایفای بازیگری در بازار انرژی منطقه دست زند. در این میان برقراری موازنه مثبت در سیاست خارجی و افزایش توانایی اقتصادی در کنار افزایش قدرت نظامی مد نظر بوده است. دراین راستا هر چند بردی‌محمداف در مورد عربستان نیز سیاست بیطرفی و موازنه مثبت را مد نظر قرار داده و تلاش کرده است روابط و همکاری دوجانبه با عربستان سعودی را در همه عرصه‌ها گسترش دهد، اما حوزه اقتصاد و انرژی مهمترین متغیر مد نظر مقامات این کشور در روابط با ریاض است. در واقع تركمنستان به لحاظ ذخایر گاز طبیعی نیز در میان پنج كشور برتر جهان قرار دارد و پیش تر نیز موافقت نامه هایی در زمینه های مختلف اقتصادی با عربستان امضا كرده است.اما اکنون ترکمنستان از یک سو به مشارکت شرکتهای عربستانی برای واردات لوله وسرمایه گذاری در بخش گاز ترکمنستان، مشارکت در توسعه میدان های نفت و گاز و همچنین خط تاپی می اندیشد. چنانچه رئیس جمهوری ترکمنستان با اشاره به آغاز عملیات اجرایی طرح «تاپی» گفت: این طرح فرصت خوبی برای مشارکت شرکتهای عربستانی است. در واقع عشق آباد بر این نظر است که مشارکت عربستان در طرح خط لوله گاز «تاپی» (که قرار است گاز ترکمنستان از طریق خاک افغانستان به پاکستان و هند منتقل کند،) و ارائه تسهیلات بانکی و مشارکت در کنسرسیوم از یکسو می تواند بر میزان امکان پذیری و اجرایی شدن تاپی بیفزاید و از سویی دیگر نیز حضور عربستان در طرح مانع از ایجاد اشکال و منجرکردن و یا ناامن ساخت خط لوله در افغانستان و پاکستان توسط گروه های تندرو و یا هوادار عربستان می گردد و به تامین خط لوله منجر میگردد. جدا از این نیز باید توجه داشت که هر چند تهدید داعش و گروه های تندرو در ترکمنستان همانند برخی از کشورهای دیگر منطقه نیست، اما به نظر میرسد ترکمنستان تلاش میکند با انعقاد قراردادهای امنیتی با عربستان مانع از نقش آفرینی منفی ریاض در کمک به گروه های مخالف خود گردد.
انگیزه های عربستان از گسترش روابط:
با فروپاشی شوروی پیشینه منطقه آسیای مرکزی در پذیرش اسلام و جایگاه بزرگان و علمای دینی این منطقه در چارچوب اسلام سنی عامل و اشتراک دینی و مذهبی توجه آل سعود را برای حضور در کشورهای آسیای مرکزی فراهم کرد. در این بین ترويج و گسترش تفكر و عقيده وهابيت و سلفي گري و حضور فرهنگی و قدرت نرم (حضور فرهنگی، رسانه و ...) عربستان در ترکمنستان مد نظر قرار گرفت. چنانچه شمار زیادی از طلاب علوم دینی جذب مدارس علوم دینی عربستان و شده و به منطقه بازگردانده شدند. در واقع عربستان تلاش کرده است تا با بهره گیری از اهرم های اقتصادی و سیاسی بر نفوذ فرهنگی و نرم خود در این کشور بیفزاید. در این بین هر چند ترکمنستان حساسیت فوق العاده ای در قبال حرکت ها و جریان های افراطی و بنیادگرایانه دارد و این قبیل اقدامات را تهدیدی امنیتی برای ثبات و پایداری خود می داند اما سعودی ها از گسترش و حضور شرکت های اقتصادی و سرمایه گذاری و افزایش تجارت خود با این کشور گای در میدان اقتصاد و تجارت به عنوان ابزاری برای حضور و نفوذ گسترده تر فرهنگی و سیاسی نیز بهره می برند. در بعد دیگری در سالهای اخیر همزمان با افزایش تنش با ایران مقابله با گفتمان و پيام انقلاب و جمهوري اسلامي ايران و عدم توسعه و گسترش پيام انقلاب اسلامي ايران در ميان منطقه مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
در وضعیت کنونی به نظر میرسد هر چند موانع چندان در روابط عربستان و ترکمنستان وجود دارد و مسئله ای ارتباط زمینی و هوایی کمی وجود داشته و عربستان برای گسترش حمل نقل و ارتباطات زمینی خود با ترکمنستان به ایران وابسته است اما اهداف ژئوپلتیک وسیاسی و امنیتی مهمترین انگیزه های کنونی عربستان در نگاه به ترکمنستان است. در این رویکرد سعودي ها مواضع ترکمنستان در قبال مسائل منطقه اي و در قبال موضوعات منطقه و نسبت به ائتلاف نظامی اسلامی عربستان برای مبارزه با تروریسم در مقابل رویکرد ریاض نمی دانند و تلاش میکنند با گسترش مناسبات اقتصادي و سياسي رویکردهای ترکمنستان و انعقاد توافقنامه امنیتی میان دو كشور (اخیرا توسط محمد بن نایف بن عبدالعزیر ولیعهد و معاون نخست وزیر و وزیر كشور عربستان و یایلیم بردی اف وزیر دفاع تركمنستان امضا شد) ترکمنستان را در چارچوب ائتلاف مبارزه با تروريسم و افراط گرايي با ریاض همراه کنند و ضمن افزایش روابط بیشتر امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود با عشق آباد حضور فرهنگی و ایدئولوژیکی خود در این کشور و مرزهای شمال شرق ایران تقویت کرده و به بسترسازی برای واگرایی روابط عشق آباد- تهران بیندیشند.