منتقدان و رویکرد دولت و حدت ملی به داعش در افغانستان
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر و تحلیلگر مسائل منطقه‌ای
شمس
داعش در افغانستان
دولت اسلامی در عراق و شام یا «داعش» گروه مسلحی است که با تفکرات سلفی افراطی و تروریستی و سرکردگی «ابوبکر البغدادی» همزمان با آغاز بحران در سوریه فعال شد. درواقع داعش توانسته از زمستان سال 1393، در 24 استان افغانستان هسته‌هایی را ایجاد کند و با اعلام «امارت خراسان خلافت اسلامی» رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. دراین‌بین اولین تأیید سطح بالا وجود داعش در افغانستان در مارس 2015 بود. در سال‌های گذشته داعش برخی از مرگ‌بارترین حملات را در افغانستان انجام داد و مسؤولیت برخی از حملات در دیگر بخش‌ها را نیز به عهده گرفت. این گروه در نیمه اول سال ۲۰۱۵ موفق شد کنترل مناطق بزرگی از سرزمین‌های شرق استان ننگرهار را در دست بگیرد. چنانچه در یک سال گذشته نیز حملاتی را در مسجد الزهرا (س)، مسجد جوادیه شهر هرات، مسجد امام زمان ، بیمارستان «ایمرجنسی» کابل، مرکز فرهنگی اجتماعی تبیان و.. را انجام داده است.
درواقع هرچند از زمان ظهور داعش در افغانستان، این گروه صدها پیکارجو را ازدست‌داده، اما تخمین‌ها درباره توان عددی داعش داخل افغانستان از 80۰ تا 13۰۰۰ نفر متغیر است. بنا به برآوردهای مختلف این گروه جدا از ننگرهار و استان شمالی جوزجان در بسیاری از استان‌های دیگر مانند بدخشان و تخار به شکل غیرمستقیم در حال سربازگیری و فعالیت می‌باشند. به‌علاوه در استان‌های سرپل، غور، غزنی، بدخشان، پروان، هلمند و زابل نیز خبرها و گزارش‌هایی در مورد حضور نیروهای داعشی وجود داشته است.
رویکرد کابل به داعش در افغانستان
مهم‌ترین دیدگاه و روایت برجسته در بین مقامات کابل در مورد داعش افغانستانی به سمت پاکستان نشانه می‌رود. در سال‌های گذشته مقام‌های مختلفی در دولت وحدت ملی افغانستان معتقد بوده‌اند که دولت اسلام‌آباد برای افراد وابسته به گروه داعش زمینه آموزش را مهیا کرده است. از این دید بیشتر افراد وابسته به داعش در افغانستان، اتباع پاکستانی هستند و پاکستان فرصت رشد داعش را در افغانستان فراهم می‌کند. در همین راستا نیز ژنرال «شیرمحمد کریمی» رئیس سابق ستاد ارتش افغانستان قبلاً نیز موضوع داعش در کشورش را پروژه سازمان اطلاعات ارتش پاکستان دانسته است. این رویکرد با مقصر خواندن پاکستان معتقد است داعش با پشتیبانی اسلام‌آباد داعش از طریق مرزهای زمینی پاکستان، وارد افغانستان شده و ازآنجا اقدام به خرابکاری و ایجاد ناامنی در کشور افغانستان می‌کنند.
این روایت در شرایطی است که کابل معتقد است بخشی مهمی از هسته داعش خراسان در افغانستان متشکل از جنگجویان تحریک طالبان پاکستان از قبیله اورکزی یا سایر قبایل و شورشیان سابق مناطق قبایلی پاکستان هستند و پاکستان از ژوئن 2015 عملاً ناامنی‌های خود را به افغانستان صادر کرده است. در همین راستا محمد حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان نیز قبلاً گفته بود که ۸۰ درصد تروریست‌های داعش در شرق افغانستان، شهروندان پاکستانی هستند. همچنین برخی دیگر مقامات افغانستانی چون تمیم عاصی؛ معاون سیاسی و استراتژی وزارت دفاع، افغانستان معتقدند پروژه اطلاعاتی سازمان اطلاعات پاکستان عمدتاً در شرق افغانستان. ۷۰ تا ۸۰ درصد داعش در افغانستان از همین نوع هستند.
جدا از این نگاه اصلی در وضعیت کنونی نیز در افغانستان دو نوع دیگر داعش در کشور شامل افراطیان آسیای میانه و فریب‌خوردگان مجازی و سایبری مد نظر مقامات کابل است. از این منظر افراطیان آسیای میانه غالباً در شمال کشور فعالیت دارند و در شمال افغانستان پرچم خود را تغییر داده و به زیر نظر داعش درآمده‌اند. همچنین فریب‌خورده‌های افراطی از طریق اینترنت، جذب داعش در کشور شده‌اند.
آنچه مشخص است مقامات افغانستانی معتقدند داعش در افغانستان داعش در افغانستان بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ جنگجو دارد و این جریان هیچ شباهتی با داعش خاورمیانه ندارد و بافت اجتماعی و مذهب (اکثریت مطلق افغانستانی‌ها حنفی) مغایر با رویکرد سلفی و وهابی است. در همین راستا است که شخصیت‌هایی چون اشرف غنی، معتقدند داعش چندان خطری متوجه افغانستان نخواهد کرد. از این دید جغرافیایی حضور داعش در افغانستان محدود به چند روستا در شرق و چندین روستا در فاریاب و جوزجان است و عملاً داعش از ۴۰۰ فرمانداری کشور استان و فرمانداری را به‌طور کامل در کنترل خود ندارد و سرزمین بسیار بزرگی را کنترل نمی‌کند. علاوه بر این تکیه دولت بر دستاوردهای در جنگ با داعش و کشتن سه امیر داعش خراسان و ده‌ها فرماندهٔ ارشد آن‌ها و صدها فرمانده میدانی آن‌ها همچنان و جود دارد.
منتقدان داخلی کابل
در چند سال گذشته رویکرد دولت وحدت ملی نسبت به داعش منتقدان و مخالفان بسیاری در بین مجاهدین، اپوزسیون ، نمایندگان مجلس و مقامات پیشین داشته است. برخی از آن‌ها معتقدند حکومت افغانستان از آغاز حضور داعش در افغانستان این گروه را دست‌کم گرفت و با رویکردهایی چون کنترل مرزها آن را در نطفه خفه ننمود تا اکنون با معضل داعش در افغانستان مواجه نباشیم. از این دید حکومت وحدت ملی فرصت سربازگیری و تبلیغات را به این گروه داد و داعش بهترین استفاده را نمود و افراد زیادی را جذب نموده است. درواقع، شکل‌گیری گروه داعش در افغانستان و سربازگیری این گروه بیشتر با مماشات و سکوت حکومت روبررو گردید. این نگاه در حالی بود که برخی در داخل افغانستان معتقدند که داعش با دولت افغانستان و برخی از مقامات این کشور همراه بوده است.
درواقع دولت افغانستان از سوی برخی رهبران جهادی و منتقدان سیاسی متهم به همکاری با داعش می‌باشند. چنانچه قبلاً عبدالظاهر قدیر نماینده مردم ننگرهار اسنادی را نشان داد که حکومت افغانستان و شورای امنیت ملی از گروه تروریستی داعش پشتیبانی می‌کند یا در جنگ با این گروه تروریستی موانعی ایجاد کرده است.
علاوه بر این در داخل افغانستان بسیاری از مردم و مسئولین به نیروهای امنیتی مشکوک هستند و برخی چون حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان معتقدند عامل تقویت داعش و دیگر گروه‌های تروریستی در افغانستان، امریکا است تا از طریق افزایش تهدید داعش در افغانستان، چین و روسیه را خطاب قرار دهد. برخی از این دسته با تکیه بر رویکردهایی چون بالگردها مشکوکی در کمک به داعش در افغانستان معتقدند اصولاً چون آمریکائیان داعش را یک خطر موجودیتی در رابطه با منافع، هویت وارزشهای خود نمی‌یابند نگاه بسیار مسامحه گری نسبت به رشد و نمو داعش آمریکا با سیاست‌های خود مسیر قدرت یافتن داعش هموار نموده و کابل نیز تنها نظاره گر و یا حامی این امر است.
برخی دیگر از منتقدان دولت بر این نظرند که دولت افغانستان به همان میزان که تلاش خود را صرف مقابله با طالبان می‌کند به مسئله داعش نمی‌پردازد. از این دید نیز به‌طور گسترده بر نادیده گرفتن داعش و تأکید بر تحرکات محدود داعش است. از این نظر درواقع مقامات دولتی تمایل بیشتری دارند تا خطر طالبان را بیشتر از داعش برجسته سازند و به‌طورکلی مسئله داعش را کمرنگ جلوه دهند. در همین راستا برخی اعضای مجلس نمایندگان حکومت وحدت ملی را به دروغ‌گویی در پیوند با سرکوب گروه داعش در افغانستان متهم کرده، (برخی مخالفان معتقدند خبرهایی از پشتیبانی نیروهای هوایی از داعش در هنگام رویارویی آن‌ها با طالبان، وجود دارد.) و می‌گویند، هیچ برنامه مشخص سرکوب در بخش‌های امنیتی و دفاعی حکومت وحدت ملی وجود ندارد.
آنچه مشخص است منتقدان بر این نظرند که داعش در افغانستان علاوه بر تنوع ملیتی، تنوعی افرادی از داعش با سنین پایین در حدود ۸ الی ۱۵ سال را شامل می‌شود و ملیت‌های متنوعی نظیر چچنی، قرقیزستانی، تاجیکستانی و.. را داراست و از راه، برقراری پیوندهای خونی با اهالی مناطق و.. حرکتش را از جنوب شروع و به سمت شرق و شمال کشور پیش رفته است. از این نگاه بسیاری در مجلس نمایندگان افغانستان از گسترش گروه داعش در افغانستان به حکومت هشدار داده در استان‌های شرقی و شمال‌شرقی افغانستان به‌سرعت در حال گسترش، سربازگیری از میان مردم و آماده شدن برای جنگ در برابر حکومت است. در این شرایط بسیاری از مخالفان معتقدند اگر حکومت برای سرکوب داعش برنامه‌ریزی نکند، در آینده‌ای به‌عنوان خطر بسیار جدی برای افغانستان تبدیل خواهد شد.