سید عبدالقدوس  سید

توافقات قطر و ژنیو ٬ تشابه ها و تناقض ها

تاریخ افغانستان طی قرن سیزدهم خورشیدی ٬دو رویداد تاریخی٬ مبنی بر خروج نیروهای خارجی از کشو را بستر وقوع خود کرده است .
- یکی ٬ امضای توافقات ژنیو درسویس در ۱۸ اپریل ۱۹۸۸ م پیرامون خروج نیروهای شوروی از افغانستان
- دومی ٬ امضای توافقات « دوهه در قطر » ٬ در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰« ده حوت ۹۸ » پیرامون خروج نیروهای امریکایی و ناتو از کشور.
این دو رویداد علی الرغم تشابهات از تناقض های ویژه ء تاریخی برخوردار اند که مکث پیرامون انها ارزش معلوماتی خواهد داشت :
اول - تشابهات :
-- هر دو توافق بر خروج قوای خارجی از کشوروقف گردیده اند
--- هردو توافق در خارج کشور برگذار گردیده اند
--- در هردو توافق نقش توده های مردم متضرر که از جنگ و جهاد تحت حمایت اجنبی ها علیه حضور چالشزایی خارجی ها به ستوه امده بودند در خروج نیروهای خارجی از کشوراز نقش ویژه برخوردار بوده است .
--- در هر دو توافق مسله خروج جلوه ی یکسانی را در« مذاکرات و توافق » بخود اختصاص داده است ٬ شوروی ها بعد از حدود نو سال و امریکایی ها بعد از حدود دودهه امادهء خروج از کشور گردیده اند .

دوم - تباقض ها ـ
نخست انکه - در کنفرانس ژنیو پاکستان به نیابت از گروهای مجاهدین با دولت افغانستان به مذاکره پر داخته و تصامیم اتخاذ میکرد .
گروهای مجاهدین مقیم پاکستان و ایران و افراد دیگر ازحامیان جهاد ٬ طی هفت سال تداوم گفتگو ها به روند مذاکرات ٬ راه داده نشده بودند .
اما درشهر دوهه قطر٬ طالبان مستقیما طی ۱۸ ماه با امریکایی ها به مذاکره پرداخته و در نهایت مورخ ۲۹ فبروی ۲۰۲۰میلادی توافقنامهء خروج امریکایی ها را که به پندار طالبان یک داعیه قابل افتخار محسوب میشود امضا نمودند .
انچه در این مذاکرات شگفت انگیزبه نظر رسیده است انست که شماری از اعضای هییت مذاکره کننده طالبان که در زندان مخوف «گوانتانامو » مربوط امریکا زندانی بودند ٬ ازاد گردیده و به قطر ٬اورده شده و مستقیما رو یا روی با هییت امریکایی ها در طول مدت به مذاکره و مناظره پرداخته بودند . در واقع مسله که یک نوع اطاعت به اولی لا مر را در میان طالبان متبازر می نماید .
دو دیگر - در طول مدت ۱۸ ماهه مذاکرات دوهه هر دو طرف هم امریکایی ها وهم طالبان بر تداوم و حصول نتیجهء مورد نظر با پیگیری به مذاکرات تداوم بخشیده بودند .
اما در کنفرانس ژنیو وضع بگونه دیگر بود ٬ درحالیکه دولت افغانستان با تمکین به فیصله سازمان ملل با صدور اعلامیه در ۱۵ ماه می ۱۹۸۰م پیشنهاد مذاکره مستقیم با پاکستان وایران را با صراحت طوری مطرح نموده بود ٬ که ٬در صورت قطع مداخلات از دو کشور متذکره قوای شوروی را از کشور خارج می نماید .
سازمان ملل متحد با توجه به پیشنهاد ارایه شده دولت افغانستان و بذل مساعی برای حل قضیه افغانستان ٬با تعین نماینده ویژه به اسم « اقای دیگوکوردو ویز » دستور العمل مذاکرات را در چهار زمینه زیرین پیشنهاد کرد ه بود :
( ۱ـ متوقف کردن مداخلات از کشورهای همسایه -۲- خروج نظامیان شوروی از افغانستان -۳- بازگشت داوطلبانه مهاجرین به کشور ۴- تضمین های بین اللملی )
دولت افغانستان با پذیرش این طرح با دلچسپی برای حل قضیه کشورو خروج قوای شوروی درمذاکرات ژنیو با پیگیری شرکت نموده درجستجوی راه حل معقول بمساعی مبادرت ورزیده بود .
. اما جوانب دیگر تمایلی چنداتی بحل قضیه از خود تبارز نمی دادند . مثلا ٬ ایران تمایلی به اشتراک در چنین مذاکراتی نداشت و از شرکت در ان اباورزیده بود ٬ امریکایی ها هم بنابر تنوع انگیزه ها ومنفعت ها طرفدار مشارکت دران نبوده و دلگرمی اش متبارز نبود ٬ پاکستانی ها بویژه جنرال ضیا والحق ریس جمهور پاکستان گفته بود نمی خواهد در همسایگی اش کشوری را مشاهده نماید که طرفدار شوروی و هند بوده و مدعی بخش های از سرزمین های پاکستان باشد٬ از این رو به جای تمکین به مذاکرات به تسلیح و اعزام جهادگرایان داخلی و القاعده بداخل کشور جهت ادامه جهاد ؟ مورد نظرش به گسترده گی مساعی انجام میداد .
بنابر چنین انگیزه ها مذاکرات ژنیو در یک فضای رکود و رخوت از ۱۶ ماه جون ۱۹۸۱ تا اپریل سال ۱۹۸۸م مدت هفت سال در حالی استمرار حاصل کرد٬ که جنرال ضیاالحق دیکتاتور نظامی و ارتش پاکستان اصلا نمی خواستند که شوروی ها از افغانستان خارج گردند ٬ زیرا از یکسو حضور شوروی در افغانستان ادامه کمک های هنگفت امریکا و سایر کشورهای غربی به پاکستان را تضمین میکرد .و از سوی دیگر ان استراتیژي منهوس « باید کابل و افغانستان در اتش بسوزد و قوتهای مسلح ان منهدم گردد » عملی نمی گردید .
علی الوصف ٬ بنابر تلاش های مستمر ملل متحد ٬شوروی ها و دولت افغانستان - توافقات ژنیو در ۱۸ اپریل ۱۹۸۸م میان دولت افغانستان و دولت پاکستان که خروج قوای شوروی را دریک جدول زمانی « نه ماهه » از افغانستان تسجیل میکرد درحالی امضا نمودند که امریکا و شوروی بحیث تضمین کنند ها درپای اسناد دستخط نموده بودند .
مسله قابل تصریح انست که ادعای گروهای مجاهدین مبنی بر انکه شوروی را انها از کشور کشیده اند ٬ از جوهرهء حقیقت تهی است ٬ اصلا گروهای مجاهدین هفت گانه پیشاور و هشت گانه ایران درطول مذاکرات هفت ساله در مذاکرات ژنیو راه داده نشده بودند . جنگهای چریکی انها ٬نیز یک جنگ تمام عیار مسلمان با مسلمان یعنی شبه جهاد امروز طالبان با قوتهای مسلح کشور بود نه با شوروی ها .
این پاکستان بود که بجای گروهای مجاهدین حرف می زد و تصمیم میگرفت و اسناد توافقات ژنیو را امضا کرده بود .
اما در مذاکرات دوهه ٬ قضیه طور دیگراتفاق افتاد ه است ٬ تحریک طالبان بطور مستقیم با هییت امریکایی بالای میز گفتگو ها نشسته و طی هژده ماه بحث و مناظره ها به توافق خروج کامل نیروهای امریکایی در یک جدول زمانی ۱۴ ماهه دست یافته اند .
پیامد های توافقات ژنیو :
واضح است حینیکه فصلی از تاریخ سپری می شود ارزیابی و عبرت اندوزی در باره ان سهل تر میگردد . علی الرغم انکه امضای توافقات ژنیو به خروج قوای شوروی در ظرف نه ماه ٬ منجر گردید ٬ اما پاکستانی ها و امریکایی ها به تعهدات خود پابند نماندند ٬ قطع کمک ها به جوانب درگیر٬ دولت و گروهای جهادی تناظر یک جانبه حاصل کرد ٬ امریکایی ها به ارایه کمک های خود به گروهای مجاهدین مقیم پاکستان در حالی تداوم بخشیده بودند که شوروی ها با رعایت متون توافقات و در بستر منافع شان کمک های نظامی خود را به دولت افغانستان قطع نموده بودند ٬ بعد از خروج شوروی جهاد گرایان افغان و القاعده که جنگ برادر کشی و مسلمان کشی های خود را جهاد اسلامی که اوصولا یک انحراف قطعی از مسیر اسلام بود با ابعاد گسترده شدت بخشیده بودند .
حدود دو هفته بعد از توافقات ژنیو در ۱۵ ماه حوت ۶۷ خ ارتش پاکستان با یک بسیج گسترده بشمول القاعده و جهادیهای افغان بر جلال اباد با پوتانسیل نیرومند حمله نموده بودند ٬ هرچند بنابر صلابت و شهامت منسوبان قوتهای مسلح کشور پاسخ دندان شکن و عبرت ناک در یافت نموده و شکست خوردند اما علی الاصول با یستی توافقات ژنیو به حل قضیه کشور درحالی منجر میگردید ٬ که دولت افغانستان تحت رهبری داکتر نجیب الله با پیروی ازسیاست مصالحه ملی که در مطابقت با عملیه صلح سازمان ملل مطرح گردیده بود ٬ بستر وفاق ملی برای حل قضیه کشور را اماده نموده بود اما طرف ها در راستای منافع شان بجای مساعدت در تطبیق توافق ژنیو به شرارت و مخاصمت پرداخته بودند ٬ یعنی که موافقنامهء ژنیو ٬ عملا به حل مشکلات کشور ما مساعدت نرساند .
توافقنامه قطر ـ
توافقنامهء قطر مورخ ۲۹ ماه فبروری ۲۰۲۰ میلادی« دهم حوت ۱۳۹۸ خ» در میان نماینده تحریک طالبان و امریکا که هر دو جانب انرا دست اورد محسوب نموده اند به امضا رسید .
به نظر اکثر اگاهان ٬انچه در متن توافقنامهء قطر به ابعاد حقیقت سایه افگنده است ٬ مسله فراموشی دها هزار قربانیان معصوم جنگ ها ٬ کشتار های دسته جمعی در این نوزده سال بوده است ٬ مسله معافیت بخشیدن به متهمان به جنایات جنگی نه تنها اهانت به قربانیان ٬ بلکه جسارت بخشیدن به انها و به چالش کشیدن هرنوع عدالتی در کشور خواهد بود .
به نظر میرسد از یکسو امضای توافقنامه قطر که طالبان که انرا « روزی خوشی برای ملت ٬و نوید بخش صلح عنوان نموده اند » و از سوی دیگر پخش اعلامیه مورخ ۲۹ فبروری از سوی سکر تر جنرال ناتو ٬ ووزیر دفاع امریکا در کابل ٬ که دولت در افغانستان را بعنوان حاکمیت مشروع کشور شناخته اند تضمین های محاسبه میگردند که توافقنامه قطر را از موافقتنامه ژنیو ٬ متمایز نموده و بشارتی بر عملی نمودن ان خواهد بود .
با امضای موافقتنامه قطر٬ توپ مسابقهء چالشزایی صلح ٬ در میدان طالبان افتاده است . طالبان در حالیکه با اشغال گران اتش بس نموده اند ٬ با دولت افغانستان چه گزینه ی را اختیار خواهند کرد ٬ ادامه جنگ مسلمان علیه مسلمان ٬ که از یک سو تخطی صریح از اصول دین و نابخشودنی از جانب مردم خواهد بود ٬ یا اتش بس و اغاز مذاکرات با دولت افغانستان و انعطاف ٬ جهت دست یابی به حل قضیه کشور .
مسلم انست که شرایط امروز ٬ زمانه دو دهه قبل دوران جنگهای داخلی ٬ دوران حکومت های خودکامه ٬ استبداد جنگسالاری وتحمیل هنجارهای متحجرانه نیست ٬ مردم نمی خواهند به عقب برگشته وجهان خود را به بد بسپارند ٬ نیل به قدرت مشروع را انتخابات شفاف و صندوق های رای تعین میکند ٬ مسله که طالبان اگر « یک گروه واحد باشند» بایستی در پذیرش ان شجاعت نشان دهند . امید های که ٬ اینده پاسخ انرا خواهد داد . ختم .

۲۹ فبروری 2020« ده حوت ۹۸»