فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر مسائل منطقه
سفر اخیر دکتر عبدالله عبدالله رئیس اجرایی افغانستان به تاجیکستان به عنوان نخستین سفر خارجی وی عملا فرصت هایی نوین در روابط دو کشور را نشان داد. نوشتار زیر در همین زمینه است.
فرصت های نوین در روابط افغانستان و تاجیکستان
فرصت های سیاسی:در دو دهه پس از استقلال جمهوری تاجیکستان از شوروی هر چند این کشور درگیر مسائل داخلی خود همانند جنگ داخلی نیز بوده اما با توجه به پیوندهای نژادی، زبانی، فرهنگی و ... نگاه ویژه ای به افغانستان داشته است . در زمان سیطره طالبان بر بخش عمده افغانستان، تاجیکستان از حکومت «برهان‌الدین ربانی» حمایت همه‌جانبه کرد و پس از سقوط طالبان نیز این روابط همچنان با حسن نیت بیشتر از سوی تاجیکستان دنبال گرفته شد. در این بین در چهارده سال گذشته روابط سیاسی میان افغانستان و تاجیکستان سال‌های بدون افت و خیز بوده است. اخیرا نیز رئیس اجرایی افغانستان به تاجیکستان سفر کرد و استقبال از عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان چشمگیر بود. در همین راستا نیزعبدالله نیز جایگاه تاجکیستان در سیاست خارجی افغانستان را «بسیار مهم» ارزیابی کرد و نخستین سفر خارجی پس از انتخابات ریاست جمهوری و عنوان رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان را به تاجیکستان داشت. تاجیکستان به عنوان یک کشور مستقل با توجه به منافع ملی خود هم سیاست های راهبردی از جمله در مساله افغانستان را طرح ریزی می نماید و هم عضو پیمان امنیت دسته جمعی ،عضو سازمان شانگهای ، عضو جامعه کشورهای مستقل همسود و شریک راهبردی کشورهایی چون روسیه و ایران و همسایه چین است. در این میان تاجیکستان خواستار حل و فصل سریع و مسالمت آمیز مساله افغانستان و برقراری هرچه سریعتر صلح و ثبات و آرامش پایدار در افغانستان است. در این راستا دو کشور عضو سازمان های اکو، همکاریاسلامی، سازمان ملل، سازمان سیکا و ... اند. همچنین افغانستان در سازمان شانگهای به عنوان مهمان حضور دارد و تاجیکستان عضو اصلی و دایمی آن است.لذا دایره اشتراکات سیاسی دو کشور گسترده است و امضای سبد پر اسناد گواه روابط و پیوندهای ژرف دو کشور است.
فرصت های همکاری امنیتی: بخش عمده مرز 1344 کیلومتری تاجیکستان و افغانستان از منطقه ای کوهستانی عبور می کند تامین امنیت این مرز و مساله ورود فزاینده مواد مخدر به تاجیکستان تهدیدی برای تاجیکستان و کشورهای آسیای مرکزی است. لذا امنیت ملی جمهوری تاجیکستان به میزان شایان توجهی با امنیت و ثبات در کشورهای منطقه و به ویژه افغانستان گره خورده است. لذا مساله تامین امنیت و ثبات در افغانستان، از اولویت های سیاست خارجی تاجیکستان است. همچنین نگرانی از حضور طالبان و حرکت اسلامی ازبکستان در شمال افغانستان و اخیرا داعش و تهدیدهای ناشی از آن برای آسیای مرکزی در سیاست ها و راهبردهای دوشنبه به مساله امنیت مرزهای اففانستان با تاجیکستان موثر است. چنانچه در ماه‌های اخیر کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان از ناحیه ناامنی در بدخشان و قندوز به شدت نگران هستند و گزارش‌هایی وجود دارد که جنگجویان سازمان‌های افراطی مخالف کشورهای آسیای میانه، در نبرد‌های قندوز و بدخشان حضور دارند. در این راستا علاوه بر تاجیکستان، روسیه نیز نگران اوضاع امنیتی در شمال افغانستان است؛ این امر ایجاب می‌کند که همکاری‌های امنیتی میان افغانستان و جمهوری‌های آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان بیشتر شود. بنابراین مبارزه با تروریسم جزو موارد مهم همکاری های دو کشور است.از نگاه دوشنبه استقرار صلح و ثبات در افغانستان عامل مهمی برای توسعه و تعمیق روابط است و حضور طالبان و دیگر گروه های وهابی و سلفی تهدید جدیی برای امنیت ملی تاجیکستان است. در بعد دیگر افغانستان بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در جهان است که بیش از 90 درصد هرویین جهان در آن تولید می گردد. بنابراین سیل بنیاد برانداز مواد مخدر از افغانستان به سرزمین تاجیکستان تهدید بزرگی برای تاجیکستان و به ویژه روسیه است.
فرصت های فرهنگی در قالب کشورهای فارسی زبان: زبان مشترک، فرهنگ مشترک و تجربه‌های مشترک، فرصت بی‌نظیر همکاری میان 2 کشور را فراهم کرده است. در همین راستا در سال گذشته امامعلی رحمان رییس جمهوری تاجیکستان در پیام سالیانه خود به پارلمان این کشور، توسعه و تعمیق بیش از پیش روابط با کشورهای ایران و افغانستان در تمامی زمینه‌ها را از مهم‌ترین اهداف سیاست خارجی کشورش برشمرد.رحمان تاکید کرد: روابط تاجیکستان با این دو کشور هم‌زبان و همفرهنگ، با توجه به مشترکات تاریخی ملت‌هایمان، موضع و جایگاه بسیار مهمی را کسب کرده است.در همین راستا دیدارهای رهبران دو کشور با توجه به نوع علاقه آقای عبدالله تاجیک تبار (از قدیم جزو افراد نزدیک به تاجیکستان محسوب می شد) و جناح سیاسی آقای عبدالله در ترکیب حکومت وحدت ملی در افغانستان هم برای تاجیکستان یک برگ برنده بسیار ارزشمند محسوب می شود و هم میتواند دامنه همکاری در گسترده کشورهای فارسی زبان و طرح هایی چون تلویزیون مشترک و.. را عملی سازد.
فرصت های اقتصادی: در یک دهه گذشته تجارت بین افغانستان و تاجیكستان چندین برابر افزایش یافته است .پتانسیل تاجیکستان در عرصه هایی چون انرژی برق، جهانگردی، کشاورزی، دامداری و آموزش و پرورش و هنر و فرهنگ بسیار پر جاذبه است و افغانستان می تواند در همه این عرصه ها با تاجیکستان همکاری های سودمندی داشته باشد. دو کشور از نظر اقتصادی وابستگی های زیادی دارند. تاجیکستان مقداری از برق تولیدی خود را به افغانستان صادر می کند و افغانستان نیز به عنوان خریدار اصلی برق تاجیکستان مطرح است. در این بین با ساخت خط انتقال برق تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان موسوم به کاسا 1000 میزان صادرات برق این کشور افزایش یابد. همچنین پروژه های ساخت راه آهن در مسیر تاجیکستان- افغانستان- پاکستان تا بندر گوادر و کار پروژه برق کاسا (CASA-1000) می تواند سبب توسعۀ تجارت و تقویت اقتصادی میان افغانستان- تاجیکستان و پاکستان شود. علاوه بر این یکی از شعارهای حکومت وحدت ملی تبدیل افغانستان به چهارراه آسیای مرکزی و آسیای جنوبی است بنابراین دو کشور میتوانند در حوزه هایی چون ساخت چندین پل بر روی رودخانه «آمودریا» و «پنج»، در دستور کار قرار گرفتن پروژه منطقه‌ای انتقال برق «کاسا 1000»، راه‌آهن تاجیکستان- افغانستان – ترکمنستان و همچنین چین – قرقیزستان، - تاجیکستان – افغانستان – ایران، خط لوله گاز تاجیکستان – افغانستان و ...تلاش های گسترده ای داشته باشند.در همین راستا بیش از هفتاد تفاهم‌نامه همکاری میان افغانستان و تاجیکستا به امضای رسیده و می تواند توسعه همکاری‌ها در عرصه مختلف (از اقتصاد و صنعت گرفته تا فرهنگ و ارزش‌های معنوی) را میسر می‌سازد.